‘Zaam’ jubileumstuk exclusief voor TOEP geschreven

‘In elke scene komt wel iets voorbij waar de mensen zich in herkennen’

Door Henri Walterbos

WINTERSWIJK - Het voornemen was om in het kader van het 75-jarig jubileum van Toneelvereniging TOEP uit Kotten, in november 2021 een speciaal hiervoor geschreven stuk op te voeren in theater De Storm. Vanwege corona werd het stuk doorgeschoven. “Het was eigenlijk bedoeld als ‘binnenstuk’ maar we hebben het noodgedwongen doorgeschoven naar juni, naar de buitenlucht,” vertelt Willem Naaijkens, voorzitter van TOEP. “We gaan het 24, 25 en 26 juni opvoeren bij het Wilhelminagebouw in buurtschap Kotten. Het is geen traditioneel openluchtstuk, zoals het vroeger was, met boerenkarren en zo. Het stuk is geschreven door toneelschrijver Theo Soontiëns uit Silvolde. Hij heeft het exclusief voor ons geschreven.”

Hulzer Willem
Soontiëns heeft een grote staat van dienst op het gebeid van toneel- en theaterstukken. Hij is eveneens schrijver van het indrukwekkende theaterstuk ‘Spiegelingen’, 7 en 8 mei in de Hamalandhal in Lichtenvoorde, gebaseerd op oorlogsverhalen uit de Oost-Achterhoek. De werkwijze is identiek, niet de gemakkelijkste weg. “Eerst hebben we gekeken wie van de spelers van ons mee wilde doen, want we wilden iedereen de kans geven mee te spelen, omdat het een jubileumstuk is”, vertelt Naaijkens verder. “In totaal doen er 23 mensen mee.”
Verdiepte Soontiëns zich voor ‘Spiegelingen’ in dagboeken en andere boeken over de oorlog in de Oost-Achterhoek, als inspiratiebron en richtlijn voor het jubileumstuk zorgde Naaijkens voor input. “De opdracht aan Theo was een mooi jubileumstuk te schrijven. Het moest in de lijn zijn van de verhalen van Hulzer Willem, Willem Wilterdink. De verhalen over Kotten zoals in vroegere jaren verschenen in De Gelderlander (nu wekelijks een verhaal uit het archief, geselecteerd door Oossink Jan, in deze krant. red.), jarenlang. Willem was tot zijn dood verbonden aan TOEP. Hij schreef over zijn kijk op de samenleving. Hoe ziet de maatschappij eruit, hoe ontwikkelt het zich? Bij hem waren het verhalen van toen, ‘Zaam’ gaat over het heden”, legt Naaijkens uit. “Hoe gaat het nu in die kernen, de jeugd die geen huis kan vinden, mensen uit het westen die de huizen op komen kopen, mensen die hechten aan tradities. Ik heb Theo de verzamelde werken van Hulzer Willem meegegeven. Hij ging niet Hulzer Willem citeren, maar heeft er wel dingen uitgevist zoals de bakker die weg gaat uit de buurtschap, scholen die dicht gaan. Het is zeer herkenbaar voor mensen in buurtschappen. Ze zouden het ook zo één op één in Drenthe of Zeeland kunnen laten spelen. Ook daar lopen dorpjes leeg door vergrijzing. Het stuk is ook deels in dialect, behalve dan de westerlingen die erin voor komen. Henk Kruisselbrink is de vertelfiguur die de Hulzer Willem van deze tijd neerzet. Hij geeft zijn commentaar op de scenes.”
Naaijkens prijst zich gelukkig dat de vereniging niet te klagen heeft over aanwas. “We hebben zelfs veel jeugdleden, ook daar nog steeds aanwas. Ook een kleindochter van Willem Wilterdink. Dat bloed loopt als een rode draad door TOEP heen.”

‘Zaam’
‘Zaam’ staat voor de ‘zaam’ in woorden die hierop eindigen, zoals volgzaam, deugdzaam, zwijgzaam, buigzaam, behulpzaam, bedachtzaam, spraakzaam, eenzaam. Naaijkens: “Het zijn allemaal kreten eindigend op ‘zaam’, die te maken hebben met het leven in kleine kernen. Hoe ziet zo’n samenleving eruit? In elke scene komt wel iets voorbij waar de mensen zich in herkennen. De tekst is heel sterk. De goeie verstaander haalt er precies de stekeligheden onder water uit, en hoe dat werkt hier in zo’n buurtschap. Het is een vrolijk spel met een dubbele bodem, met diepgang en humor ook. Het stuk draait om het gemeenschapsgebouw. Er komt iemand uit het westen die dat gebouw wil kopen. Dat is natuurlijk vloeken in de kerk in zo’n gemeenschap. Zo’n gebouw is zo belangrijk voor zo’n gemeenschap. De jeugd komt dan in opstand. Het gebouw is geen onderdeel van het stuk zelf, maar zoals het er in het stuk aan toegaat ,zo gaat het er in de praktijk ook aan toe. Het stuk heeft ook moderne, evenals onverwachte, ontluikende liefde, jongeren op zoek naar hun identiteit. Ook het decor is verrassend.”

Zelf speelt Naaijkens ook mee. “De bedoeling was een kleine rol, maar vanwege uitval door corona heeft hij nu toch een grotere rol. Het was passen en meten om de bezetting rond te krijgen, maar het is gelukt.” Regisseur is vaste man Peter Schot. “Hij is al 37 jaar onze regisseur. Dit wordt zijn laatste klusje.”

‘Zaam’ wordt vrijdag 24 juni (20.30 uur), zaterdag 25 juni (20.30 uur) en zondag 26 juni (14.30 uur) opgevoerd. Kaarten zijn in de voorverkoop verkrijgbaar via De Storm.