Kleinschaligheid van het landschap in Winterswijk belonen

Tegelijkertijd aandacht besteden aan verbeteren kwaliteit natuur

Door Bernhard Harfsterkamp

WINTERSWIJK – Op vrijdag 27 september bestond de stichting Waardevol Cultuurlandschap (WCL) Winterswijk 25 jaar. Daar werd uitgebreid bij stilgestaan op een symposium. Centrale vraag was of de landbouw nog toekomst heeft in een kleinschalig landschap als dat van Winterswijk. Is de aanwezigheid van de vele landschapselementen en het moeten werken op kleinere percelen een handicap of is het juist een kans? De overheersende mening was, dat het een kans is. Om die kans goed te benutten moet er veel veranderen en zal er meer geld nodig zijn voor bijvoorbeeld het belonen van kleinschaligheid.

"Stel doelen centraal, niet de regels"
Vanuit WCL Winterswijk wordt al langer gepleit om kleinschaligheid te belonen met een vaste vergoeding van zo'n 300 euro per hectare. Bijna niemand wil de houtwallen, poelen en andere kleinschalige landschapselementen weghalen om grotere landbouwpercelen te creëren, waarop een boer efficiënter kan werken. De aanwezigheid van de landschapselementen heeft echter wel nadelen voor boerenbedrijven. Omdat tegenwoordig de Europese vergoeding voor de landbouw per perceel bepaald wordt met satellietfoto's worden overhangende takken van bomen die langs het perceel staan afgetrokken van het oppervlak waarvoor de vergoeding wordt berekend. Gevolg is dat de houtwallen gekortwiekt worden, terwijl dat helemaal niet nodig is. Zo zijn er meer Europese en Nederlandse regels, die het de boeren bemoeilijken om hun natuur- en landschapselementen goed in de bedrijfsvoering in te passen. Enkele aanwezige boeren uit Winterswijk riepen met name Marjolijn Sonnema, directeur generaal AGRO van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, op om allerlei belemmeringen weg te nemen. "Stel de doelen die we willen bereiken centraal, en niet de regels."

Achteruitgang soorten boerenland tegen gaan
De bezoekers van het symposium konden een brochure meenemen, waarin wordt onderbouwd dat kleinschaligheid bijdraagt aan de biodiversiteit, het aantal verschillende planten en dieren, dat in een gebied voorkomt. Dat is voor WCL Winterswijk een extra argument om een basisvergoeding voor kleine percelen in een kleinschalig landschap te vragen. Maar er is meer nodig om het aantal karakteristieke soorten van het boerenland weer toe te laten nemen. Verschillende sprekers stipten aan dat het aantal vogels van agrarisch cultuurlandschap in de laatste vijftig jaar sterk is gedaald. Om deze trend te keren zal de landbouw meer ruimte moeten inruimen voor ecologische processen. Er worden verschillende aanduidingen voor gebruikt: natuurinclusieve landbouw en kringlooplandbouw. Ook het landschap moet er een vanzelfsprekend onderdeel van zijn.

Basiskwaliteit natuur verbeteren
Robert Kwak heeft de achteruitgang van de vogels van het boerenland in Winterswijk van nabij gevolgd. Vanaf de jaren 70 heeft hij met andere leden van de Vogelwerkgroep Zuidoost Achterhoek jaar in jaar uit het aantal broedvogels geteld. Hij noteerde in zijn notitieboekjes in de jaren 70 nog vele malen de ortolaan, die toen een gewone broedvogel was. Sinds een jaar of twintig is die geheel verdwenen. Er zijn weliswaar nieuwe broedvogels bij gekomen, zoals de kraanvogel, maar de tendens is dalende. In ruim 40 jaar is het aantal paartjes broedvogels met 33.000 gedaald. Kwak, is ook manager basiskwaliteit natuur van de Vogelbescherming. Voor de natuur is er alleen toekomst als die basiskwaliteit overal waar de natuur volgend is, zoals op landbouwgronden, verbeterd wordt. Waar de natuur leidend is, zal er naar bijzondere kwaliteit gestreefd moeten worden. "In het boerenland moet je overal weer de kievit kunnen aantreffen." Om dit te bereiken moeten de milieurandvoorwaarden, de inrichting van het landschap en het beheer op orde zijn. "Natuurkwaliteit gaat ook over mensen. Daar moeten we samen mee bezig zijn. Eerst moeten we goed van elkaar begrijpen waar we het over hebben." Boeren en natuurbeschermers kijken vanuit een verschillend perspectief, maar ze moeten proberen te werken vanuit gedeelde waarden. Robert Kwak wil hier graag klein mee beginnen in een van de buurtschappen. "Laten we daar samen kijken hoe we dit kunnen aanpakken."

Natuur heeft ook waarde voor de landbouw
Dick Looman, melkveehouder en voorzitter van de Vereniging Agrarisch Landschap Achterhoek, vindt dat er samen draagvlak gezocht moet worden voor een landbouw die meer aandacht besteed aan natuur en landschap. "We moeten begrip hebben voor wat ieder doet." Hij heeft bij zichzelf gemerkt dat in de loop der tijd zijn waardering voor natuur is veranderd. "Dertig jaar geleden werd er na een ruilverkaveling een kikkerpoel op ons landbouwbedrijf aangelegd. Wat moeten we daarmee, zei ik tegen mijn vader. Ik moest er niets van weten. Tegenwoordig neem ik een stagiaire eerst mee naar de poel om te laten zien hoe mooi die is en om de voordelen te laten zien. Ik krijg er een kleine vergoeding voor en een iets hogere prijs voor de melk. Natuur heeft ook waarde." Voor de toekomst is belangrijk dat alle landbouwers dat gaan zien en er voor openstaan. Om goed te kunnen verdienen als boer in een kleinschalig landschap als dat van Winterswijk denkt Looman wel dat er een extra vergoeding nodig zal zijn. "Met alleen extra geld voor de producten gaan we dat niet oplossen."