Erich Haas: held en buitenstaander

WINTERSWIJK - Samen met historicus dr. Norbert Fasse van het stadsarchief Borken vertelt Hartmut Bringmann in de synagoge van Winterswijk over Erich Haas. De lezing wordt gegeven op Open Monumentendag, zondag 9 september. Die monumentendag wordt dezelfde dag ook in Duitsland georganiseerd als 'Tag des offenen Denkmals' en in tal van andere landen als de 'European Heritage Days'. De synagoge aan de Spoorstraat 32 is van 13.30 tot 17 uur geopend, de toegang is gratis. De lezing begint om 15 uur en is Duitstalig.

Erich Haas (1897-1968) verloor in de Tweede Wereldoorlog zijn gezin, zijn familie, zijn bezit en zijn bedrijf. Maar hij kwam na zeven jaar terug, trouwde en bouwde het houtbedrijf in Borken opnieuw op. De joodse inwoner van Borken bond ook meteen de strijd aan, ging achter het familiebezit aan, startte procedures en voerde rechtszaken.

Het leven van Erich Haas is onderwerp van de lezing, die op Open Monumentendag (zondag 9 september) in de synagoge van Winterswijk wordt gehouden. In die sjoel kwam Haas na die oorlog vaak. De synagoge in zijn eigen woonplaats was door de Duitsers vernietigd, in Winterswijk had hij bekenden. Via deze plaats vluchtte Haas in november 1938, na de Kristallnacht, naar Nederland. Toen die Nederlandse vluchtweg werd afgesneden ging zijn vrouw naar haar geboorteplaats Breslau. In 1942 werden zij en haar drie zoons in Majdanek vermoord.

Eric Haas kwam in kamp Westerbork terecht, waar hij Ernst Wolff uit Vreden ontmoette.

Na de bevrijding van Westerbork gingen ze samen terug. Wolff bleef de rest van zijn leven in Winterswijk wonen, naar Vreden wilde hij niet. Erich Haas ging in de winter van '45-'46 wel naar zijn geboorteplaats terug. Hij werd door een bevriend gezin opgevangen en ging weer aan het werk. Het hout- en fineerbedrijf dat de familie Haas welstand had gebracht kreeg een nieuwe impuls. Borken was niet allen de stad van zijn voorvaders, maar ook de stad van daders. De indrukwekkende dubbele woning van de twee families Haas (Erichs vader en zijn broer hadden het houtbedrijf opgericht) was vernield. Het grondbezit van de families was gedwongen verkocht, de inboedel ging op een veiling van de hand. Haas ging op zoek naar de mannen die hadden meegedaan aan de pogrom in november 1938, getuigde eind jaren veertig in de rechtszaal tegen deze daders. Hij bond ook de juridische en ambtelijke strijd aan: om de grond van zijn familie terug te krijgen, voor compensatie van het verlies van de synagoge en andere bezittingen van de joodse gemeenschap.

In 1955 trouwde Haas met Hencie Margules. De in Polen geboren Rotterdamse overleefde met haar dochter Anna Bergen-Belsen en Auschwitz en was twee keer weduwe geworden. Zij had moeite met de verhuizing naar Borken. Als ze werd gevraagd waar ze woonde, antwoordde ze altijd: "In de buurt van Winterswijk."

In januari 1968 overlijdt Haas op 70-jarige leeftijd na een kortstondig ziekbed. Zijn vrouw zet het hout- en fineerbedrijf nog enkele jaren voort, maar sluit de deuren definitief in de zomer van 1971. Erich Haas werd begraven op de joodse begraafplaats van Borken. Daar staan ook grafstenen voor zijn drie zoontjes Lothar, Bernd en Edmond.

Het bijzondere levensverhaal van Erich Haas is beschreven door Hartmut Bringmann en opgenomen in het boek 'Helden und Aussenseiter – Zur Geschichte des Nationalsozialismus in Westfalen nacht 1945', dat onlangs is verschenen.