De Middeleeuwse wortels van Winterswijk

Deel één van een nieuwe erfgoedreeks

Door Bernhard Harfsterkamp

WINTERSWIJK – In het centrum van Winterswijk kon in de afgelopen 30 jaar regelmatig archeologisch onderzoek uitgevoerd worden. De resultaten daarvan leidden tot nieuwe inzichten over het ontstaan van het dorp Winterswijk in de Middeleeuwen. Die zijn nu samengevat in een dik rapport en een boekje voor het grote publiek. Op dinsdag 10 november werd het eerste exemplaar door schrijver Luuk Keunen overhandigd aan wethouder Henk Jan Tannemaat en aan Hans Donderwinkel, voorzitter van de Vereniging Monumentenbelangen.

Wethouder denkt dat reeks kan groeien tot tien delen
Het leesbare en informatieve boekje is deel één van de Erfgoedreeks Winterswijk. “Alles wat te maken heeft met het verleden van Winterswijk heeft de belangstelling van de inwoners. Als Winterswijkers zijn we gek op ons verleden”, zegt wethouder Tannnemaat. De gemeente heeft samen met de Vereniging Monumentenbelangen het initiatief genomen voor de reeks. “Het is leuk dat er een reeks komt, waarin de kennis die mensen hebben over bepaalde onderwerpen terug komt”, zegt Tannemaat. “De gemeente neemt dan wel het initiatief, maar dit kan alleen met goede schrijvers en mensen, die er wat inzien. Ook hier geldt: we doen het samen.” Hoeveel delen er komen? “We maken de tien vol”, zegt de wethouder, “Een volgend deel is al gepland. Die gaat over de aardkundige waarden van Winterswijk.” Voor volgende delen zijn al onderwerpen genoemd. De Vereniging Monumentenbelangen heeft eveneens financieel bijgedragen. “Wij zien de Erfgoedreeks als een verlengde van de goede samenwerking met de gemeente.” De vereniging zal participeren bij volgende delen.

Hof bij Whemerbeek dateert uit de twaalfde eeuw
“Uit het archeologisch onderzoek kwamen brokstukken uit het verleden van Winterswijk naar voren”, zegt Luuk Keunen. “Het was tijd om te kijken hoe die bij elkaar passen. We hebben gekeken hoe we het met de geschreven geschiedenis kunnen combineren tot een verhaal over het centrum van Winterswijk. Er zijn mooie dingen uitgekomen.” Winterswijk is ontstaan aan de Whemerbeek. Daar heeft ook de eerste bewoning plaats gevonden. De eerste sporen daarvan dateren uit de achtste eeuw. Dat leidde al tot een boerderij, een voorloper van de hof aan de Whemerbeek. Die laatste hof werd gesticht door het Mauritiusstift uit Münster. Vermoedelijk aan het einde van de twaalfde eeuw. De voorloper van de Jacobskerk op de Markt was er toen al. De hof is daarachter ontstaan. Nu zouden we die lokaliseren op de hoek van de Ratumsestraat met de Wheme.

Geen aanwijzingen voor kasteel met gracht
Niet ver daarvan zou een andere markant gebouw hebben gelegen, dat Starkenrode werd genoemd. Daar zou een kasteel, omgeven door een gracht, hebben gestaan. “Het blijft een beetje een mysterie”, zegt Keunen. “In de geschreven bronnen wordt Starkenrode slechts twee keer genoemd. Wij denken dat het eerder een boerderij is geweest dan een kasteel.” Voor die gracht zijn ook al niet voldoende aanwijzingen gevonden. Er zijn wel veel sporen gevonden van oude beeklopen en brede sloten, die in het verleden graven en soms zelfs gracht werden genoemd. “Wij denken nu dat er naast de Whemerbeek een nevenloop is gegraven om een overstroming van het centrum te voorkomen.” Die beek voerde in die tijd veel meer water af en wilde nog wel eens overstromen. “De Whemerbeek en Winterswijk behoren vanuit de geschiedenis bij elkaar”, zegt Keunen. Het zou daarom mooi zijn wanneer die in het centrum op meer plekken te zien zou zijn. “Dat kan ik zeker aanbevelen”, zegt Keunen.

Dorp had in Middeleeuwen als stadse allures
De hof bij de Whemerbeek werd al snel overvleugeld door de bedrijvigheid die in de Meddosestraat en de Ratumsestraat en rondom de kerk ontstond. De hof verdween en het dorp Winterswijk werd een van de grootste in de Achterhoek. Het had zeker de status van een belangrijk stadje, maar stadsrechten kreeg Winterswijk niet. Misschien was de afwezigheid van een kasteel een reden, misschien maakten de bewoners zich er niet zo druk over. De bedrijvigheid wordt bevestigd door de geschreven bronnen vanaf de zestiende eeuw. Zo bleken er veel herbergen te zijn. Te veel voor de behoeften van de inwoners. In Winterswijk passeerden veel handelaren, die vanuit Westfalen op weg waren naar het westen van Nederland. Van de Middeleeuwse geschiedenis van Winterswijk is voor wie goed kijkt nog voldoende te zien in de oudste winkelstraten van het dorp. “Natuurlijk is er de kerk”, zegt Keunen, “Kijk ook naar de kleine en grote panden naast elkaar in de oude kern. Die verkaveling gaat honderden jaren terug. Die kleinschalige bebouwing behoort tot het erfgoed.”

“De Middeleeuwse wortels van Winterswijk” is voor 9,95 euro te koop bij de boekhandels in Winterswijk. Betalen kan ook met 100% Winterswijk waardebon.