Hoe gaat het met natuur en landschap in het Nationaal Landschap Winterswijk?

Bijzondere soorten in een leger wordend landschap

Bernhard Harfsterkamp

WINTERSWIJK – Het karakteristieke kleinschalige Achterhoekse landschap haalt de laatste tijd regelmatig het nieuws. Dat gebeurt in positieve zin als het gewaardeerd wordt als een prachtig wandel- en fietsgebied. Of wanneer de kraanvogel er blijkt te broeden en er de grote vos, een zeldzame bosvlinder, wordt gezien. Er zijn ook vele negatieve berichten. Die gaan over het verdwijnen van houtwallen, over insecten die ook uit de Achterhoek zijn verdwenen en over weilanden waarin nauwelijks planten en dieren meer voorkomen. Maar hoe is de toestand van natuur en landschap nu werkelijk? In een serie artikelen over het Nationaal Landschap Winterswijk wordt dit uitgediept.

Landschappelijk nog steeds fraai
Veel toeristen, maar ook bewoners, zullen vinden dat het Nationaal Landschap Winterswijk nog altijd een prachtig gebied is. Het bestaat uit de gemeente Winterswijk, delen van de gemeenten Aalten en Oost Gelre en een heel klein stukje Berkelland. Het is grotendeels hetzelfde gebied dat in de jaren negentig van de vorige eeuw het Waardevolle Cultuurlandschap Winterswijk vormde. Wie rondzwerft geniet van het kleinschalige landschap, van de afwisseling, van het lichte reliëf en van de karakteristieke boerderijen. Dat de landbouwgronden in dat landschap steeds minder interessant zijn geworden voor de natuur zal niet iedereen opvallen. Voor veel mensen is het landschap de aangename achtergrond bij sporten, fietsen of wandelen. Een enkele keer is er weleens een opmerking over dat er weinig koeien in de wei lopen.

Leeg landschap
Dat er in het agrarische landschap, het boerenland, steeds minder planten en dieren voorkomen, wordt tegenwoordig wel aangeduid als 'landschapspijn'. De weilanden die alleen nog bestaan uit Engels raaigras - dat regelmatig wordt gemaaid waarna het gras wordt ingekuild - en de akkers met maïs doen de natuurliefhebber pijn. Die wil het liefst een buitengebied vol leven, waar natuur en landbouw samengaan. De huidige manier van landbouw bedrijven heeft dat moeilijk gemaakt, maar dat het niet onmogelijk is, zal later in deze serie blijken. Door sommige mensen wordt het huidige landschap ook wel een 'leeg landschap' genoemd. De contouren, de coulissen, zoals de bermen, houtwallen en bosjes, zijn er nog, maar daartussen wordt het steeds leger. Er is een tendens dat in en om dat boerenland alleen nog maar een niet al te grote groep planten en dieren voorkomt. Het landschap is saaier en eenvormiger geworden.

Goed onderzocht gebied
Waar bevinden al die andere planten en dieren zich dan wel? Voor een deel zijn ze verdwenen. Het andere deel bevindt zich in de natuurgebieden, die verspreid tussen het boerenland liggen. Enkele van die gebieden, zoals het Korenburgerveen hebben een groot oppervlak, andere terreinen zijn klein en worden daarom wel eens natuurpostzegels genoemd. Het Nationaal Landschap Winterswijk is een goed onderzocht gebied. In de jaren negentig zijn vogels, planten en vegetatie, reptielen en amfibieën, dagvlinders en libellen uitgebreid onderzocht. Sommige soortgroepen worden nog steeds nauwkeurig gevolgd, zodat er goede uitspraken gedaan kunnen worden over hoe allerlei soorten zich hebben ontwikkeld. Duidelijk daarbij is dat het met de meeste soorten van het agrarische cultuurlandschap slecht gaat, terwijl soorten die voorkeur hebben voor water meer te zien zijn. Ook met de bosvlinders gaat het goed.

Behoud en versterking
Het landschap wordt niet alleen leger, omdat er minder soorten in voorkomen. Er verdwijnen ook landschapselementen. Houtwallen worden niet alleen gekapt voor onderhoud, ze verdwijnen ook helemaal. Volgens de een zijn dat incidenten, volgens anderen gebeurt dat vaak. Onlangs was er nog een petitie 'Help, ons Achterhoekse landschap verdwijnt' van de Gelderse Natuur- en Milieufederatie. In de toelichting staat dat "houtwallen, heggen, kruidenrijke greppels en natuurlijke bermen" massaal worden verwijderd. Is dit werkelijk zo? In deze serie zal een poging gedaan worden de feiten voor het Nationaal landschap Winterswijk op rij te zetten. Wat is er verdwenen, wat is er nog en wat kan er gedaan worden om de natuur- en landschapswaarden te behouden en zelfs te versterken? En wat zijn de mogelijkheden om het boerenland weer aantrekkelijker te maken voor meer planten en dieren? In deze serie zullen daarop antwoorden worden gegeven door met natuuronderzoekers te spreken, die al decennialang in het Nationale Landschap rondlopen. Ook wordt er gesproken met landbouwers, verantwoordelijken bij de gemeente en mensen die zich niet als natuurkenner beschouwen, maar er wel van genieten en zich daarom zorgen maken. In de serie zal zo nu en dan ook uitgebreider ingegaan worden op planten en dieren die de ontwikkelingen goed illustreren.