Pijnvrees
‘Alles goed?’ ‘Prima, en met jou?’ We hangen de vuile was liever niet buiten. En als we het al doen, zit de omgeving er meestal niet echt op te wachten. Of weet er zich geen raad mee. Weten we er zelf eigenlijk wel raad mee? Veiliger voelt het vaak om maar gewoon te doen alsof het allemaal prima gaat, zowel voor een ander als voor onszelf. Zijn we het lijden verleerd?
Ik denk dat iedereen die zich ellendig voelt, hoopt dat het snel weer voorbij is. En dat wens je ook ieder ander toe die lijdt. Gevoelens van pijn, schuld, verdriet, verlatenheid of angst beleef je niet voor je plezier en probeer je toch als het even kan te vermijden. Geregeld overvalt het je in de stille momenten. Niks is dan makkelijker om de gevreesde stilte uit de weg te gaan en toch maar snel op te vullen: met werk, sociale activiteiten, dagjes weg.
De oude Grieken hadden een andere relatie met de schaduwzijde van het leven: ze eerden haar in een groot jaarlijks festival. Tijdens dit driedaagse festival, gewijd aan de godheid Dionysus, werden de nieuwste tragedies van de beste toneelschrijvers opgevoerd. De hele bevolking (zelfs de gevangenispopulatie!) werd van staatswege uitgenodigd om deel te nemen aan deze zogeheten Dionysia. Zo’n 12.000 bezoekers dompelden zich samen onder in drama.
In iedere tragedie staat de lijdende mens centraal: veelal een personage van statuur die getroffen wordt door een rampzalig noodlot waardoor heel zijn of haar hele leven op zijn kop staat (denk aan: kindermoord, vadermoord, trouwen met je eigen moeder).
Ik hoor je denken: ‘wat een drama, waarom zou je voor je plezier naar zoveel ellende willen kijken?’ Een veelzeggende vraag denk ik, typerend voor onze tijd waarin plezier het belangrijkste criterium is voor onze tijdsbesteding. Dingen moeten vooral leuk zijn, en zeker niet te moeilijk of te zwaar.
Diende een tragedie bij de Oude Grieken ter vermaak en plezier - was het amusement? Misschien had het (ook wel) die uitwerking, maar dat zal niet het hoofddoel zijn geweest. Waartoe diende de tragedie dan? Volgens de denker Aristoteles had de tragedie een positieve, helende werking op de mens: door je als toeschouwer emotioneel te verplaatsen in het leed van het personage zouden je emoties gezuiverd worden.
Wat als lijden zin heeft? Zich aan je opdringt omdat het in de ogen wil worden gekeken, serieus genomen wil worden, doorleefd wil worden, je iets duidelijk wil maken om je verder te helpen? Wat als we eens niet weg zouden kijken voor onze pijn, maar hem - net als vreugde - gastvrij in onze herberg zouden ontvangen, zoals dichter Rumi zegt? Zouden we er dan sterker uitkomen? Ervaren we dan wat er in de tragedie Agamemnon geschreven staat: ‘wijsheid komt door lijden’?