Voorvechters van het vrije woord: Fredrik Slomp en Alfred Mozer
Derde ontmoeting in de reeks ‘Zonder grenzen’
BREDEVOORT - Samen met de Koppelkerk in Bredevoort organiseert het Nationaal Onderduikmuseum twaalf ontmoetingen met de titel ‘Zonder grenzen’. Tijdens de derde ontmoeting op donderdagavond 2 september praat directeur Gerda Brethouwer met Jan Slomp over zijn vader Fredrik Slomp, alias Frits de Zwerver, en met biograaf Paul Weller, over de betekenis van Alfred Mozer voor onze democratie. Zowel Slomp als Mozer verzetten zich al in de jaren dertig in woord en daad tegen de ‘verderfelijke ideologie’ van het nazisme. Zijn de verhalen van deze voorvechters van rechtvaardigheid en democratische waarden nog relevant voor vandaag? Hebben wij nieuwe morele ankers nodig? De avond is live bij te wonen in de Koppelkerk of te volgen via livestream.
Sporen van de Vrijheid
De derde ontmoeting vindt plaats in het kader van de expositie ‘Sporen van de Vrijheid’, die momenteel in het Grenslandmuseum in Dinxperlo te zien. In de expositie staan negen personen centraal die de oorlog hebben meegemaakt, zowel aan Nederlandse als Duitse zijde. Daarbij komen drie actuele verhalen aan bod van mensen die zich sterk maken voor vrijheid. Door verhalen van toen te verbinden aan die van nu, wordt het verleden naar het heden gebracht.
De hoofdpersonen van de drie thema’s: Verzet (onvrijheid), Afstand (verwijdering) en Verbroedering (opbouw) laten zien dat het begrip ‘vrijheid’ relatief is en door iedereen anders wordt ingevuld. Sporen van de Vrijheid toont ook aan dat vrijheid iets is dat door iedereen wordt gewenst, ongeacht de tijd waarin men leeft of het land waar men vandaan komt. Het thema blijft onverminderd actueel. Het zijn de verhalen die ons ook in de huidige tijd aanspreken en ons om een stellingname vragen.
Jan Slomp over zijn vader Fredrik Slomp alias Frits de Zwerver
De gereformeerde predikant Fredrik Slomp groeit onder de schuilnaam Frits de Zwerver samen met Heleen Kuipers-Rietberg (tante Riek) uit tot initiator van het landelijk verzet en de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers (LO). Samen met de Landelijke Knokploegen (LKP) vormt de LO de kern van het verzet tegen de nazi’s in bezet Nederland.
“Dat hij de oorlog heeft overleefd beschouwde hij als een geschenk”, zegt zoon Jan (87), die net als zijn vader predikant is. Hij maakt zich sterk om de verhalen te vertellen in scholen en musea over zijn herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog. Hij vertelt daarbij ook over zijn vader Fredrik Slomp, alias Frits de Zwerver, die in Duitsland en Nederland predikt tegen het nationaalsocialisme en zich sterk maakt voor de hulp aan onderduikers. In tegenstelling tot vele anderen die zich te weer stelden tegen de nazi’s overleeft Fredrik Slomp als door een wonder de Tweede Wereldoorlog. Fredrik Slomp overlijdt in 1978, op 80-jarige leeftijd.
Landelijk netwerk hulp aan onderduikers (LO)
Fredrik Slomp omschreef zichzelf als blijmoedig christen. Al voor de oorlog onderkent hij de gevaren van het nationaalsocialisme. Zijn belangrijkste ontmoeting is in november 1942 in Winterswijk met Helena Kuipers-Rietberg, alias tante Riek. Tante Riek spoort dan Fredrik aan om een landelijk netwerk van onderduikadressen op te bouwen.
De principiële predikant durft aanvankelijk niet, maar de moedige en gelovige Winterswijkse verzetsvrouw overtuigt hem. “Zou het zo erg zijn als jij zou omkomen, als we duizenden mensen redden?” De Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers (LO) kwam er. En leverde een essentiële bijdrage aan het verzet tegen de bezetter.
Onderduik en bevrijding uit de Koepelgevangenis
Een flink deel van de oorlog zit Fredrik ondergedoken, onder meer in de Achterhoek. Dat weerhoudt hem er niet van waar hij dat kan te preken. Hij gruwt van de Jodenvervolging en de Arbeitseinsatz, waar jonge Nederlanders het gif van de nazi-ideologie ingespoten krijgen. De gevreesde Sicherheitsdienst (SD) zit hem voortdurend op de hielen. Hij neemt grote risico’s. Fredrik Slomp wordt op 1 mei 1944 opgepakt tussen Ruurlo en Zelhem door de NSB. Tien dagen later voeren vrienden van de Landelijke Knokploegen (LKP) een even gedurfde als spectaculaire bevrijdingsactie uit in de Koepelgevangenis in Arnhem.
Voor redelijkheid en rechtspraak
Na de oorlog toert hij samen met andere verzetsmensen een jaar door het land, in een door prins Bernhard beschikbaar gestelde auto met chauffeur. Hij vertelt over het belang van de vrije gedachte en steunt de initiatieven om nabestaanden van slachtoffers te steunen. Hij spreekt zich uit voor redelijkheid en menswaardigheid in de rechtspraak: “Wraakgevoelens horen niet thuis in het strafrecht. En we hebben niet tegen de nazi’s gevochten om vervolgens hun methoden over te nemen.”
Fredrik Slomp ontving vele onderscheidingen waaronder de Medal for Courage King George VI, en de Koninklijke onderscheiding tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau.
Biograaf Paul Weller over Alfred Mozer
Paul Weller is de biograaf van Alfred Mozer, journalist, verzetsman en politicus, gevlucht vanuit Duitsland en belangrijk voor de Europese samenwerking - de Euregio - en het vastleggen van de rechten van de mens na de oorlog.
Actief verzet tegen nazisme
Alfred Mozer is al snel fel tegen de aanhangers van het nazisme en valt deze keihard aan. Kort na de machtsovername van de nazi’s, in 1933, moet hij daarom vluchten naar Nederland. “Het verzet tegen de Nazi’s was in de beginjaren nog zeer breed, vooral onder sociaaldemocraten en communisten. Het uitzonderlijke van Mozer was de persoonlijke moed en hartstocht waarmee hij zich inzette voor het behoud van de Duitse democratie”, legt zijn biograaf Paul Weller uit. Na de capitulatie in mei 1940 doet Mozer een mislukte zelfmoordpoging. Hij duikt onder in Portugal. Na de oorlog ontvangt hij het Nederlandse paspoort, voor zijn moedige verzet en activiteiten in het verzet.
Archief Mozer
Paul Weller (1946) schrijft zich na zijn pensionering in 2006 in voor de studie geschiedenis aan de universiteit in Leiden. “Voor mijn scriptie deed ik onderzoek in het archief van het IISG (Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis) in Amsterdam en stuitte op het persoonlijke archief van Alfred Mozer. Ik raakte gefascineerd door diens persoonlijkheid en levensloop als politiek vluchteling in de vooroorlogse crisisjaren."
Claus, Beatrix en Mozer
Op 5 juni 1985 opent prins Claus het nieuwe Euregiokantoor in Gronau, vlak over de grens bij Enschede. In de entree wordt het door prinses Beatrix gemaakte bronzen borstbeeld van Alfred Mozer onthuld. Een replica staat in het provinciehuis in Arnhem. Mozer was bevriend met prins Claus van Amsberg en speelt een cruciale rol in de acceptatie als echtgenoot van prinses Beatrix, midden jaren ’60. Anti-Duitse sentimenten spelen dan hoog op, maar Mozer zorgt voor steunbetuigingen uit Duitse én joodse hoek. “Zonder de heer Mozer waren Claus en ik nooit getrouwd,” laat Beatrix zich later ontvallen.
Prinses Beatrix zegt: “Zonder de heer Mozer waren Claus en ik nooit getrouwd."
Twaalf ontmoetingen zonder grenzen
Via een subsidie van de gemeente Aalten wordt deze twaalfdelige serie van bijzondere ontmoetingen mogelijk gemaakt, een samenwerkingsverband tussen het Nationaal Onderduikmuseum in Aalten en de Koppelkerk in Bredevoort. Een keur aan onderwerpen komt aan de orde. 21 oktober is Mirjam Schwarz te gast (Stichting Synagoge Winterswijk) over de onderduik van haar ouders en het aangrijpende verhaal van haar tante Thea Windmuller, diens liefde voor Wolfgang Maas en hoop dat alles beter wordt.
Paul Westmeijer vertelt op 4 november over het verzetsleven (LKP) van zijn grootvader Cornelis Ruizendaal dat hij vastlegde in zijn publicatie ‘Zwarte Kees‘. Dat doet ook kleinzoon Jan Wikkerink op 18 november met zijn boek ‘Dale 39’, waarin hij de onderduik bij zijn grootouders Wiggers beschrijft.
In februari 2022 staat het drama ‘Rademakersbroek’ en de resultaten van het onderzoek ‘Geef de namen een gezicht’ centraal. Gerda Brethouwer gaat dan in gesprek met Kirsten Zimmerman over de massaexecutie op 2 maart 1945 van 46 mannen bij Rademakersbroek, op de grens van Varsseveld en Aalten en het verhaal van de Bark dat daaraan voorafging. Ingegaan wordt ook op de expositie die wordt voorbereid in het Nationaal Onderduikmuseum.
Tickets
Tickets zijn verkrijgbaar voor zaal en livestream. Locatie: Koppelkerk, Koppelstraat 35, Bredevoort. Datum: donderdag 2 september, aanvang 20.00 uur, zaal open: 19.30 uur. Entree: 12,50 euro voor een zaalticket, 10,- euro voor een livestreamticket, exclusief ticketkosten. Aanmelden kan via de website.
