Het verhaal van tante Bep, onderduikster en evacuée in Ratum
Algemeen‘Het onderzoek is nog niet helemaal af’
Door Han van de Laar
RATUM - Toen Friederike de Raat samen met haar man in 2012 in boerderij ‘t Mensinkhuisje in Ratum kwamen wonen, besloot ze de geschiedenis van hun huis uit te zoeken. Daarbij kwam ze in contact met Dinie Hoenink-Roerdinkholder, de oudste dochter van de laatste boer die in hun boerderij had gewoond. Die vertelde haar dat er in de oorlog ‘ene tante Bep’ in het huis had gewoond. Dinie wist alleen dat zij geen echte tante was en dat ze bij aankomst drie paar kousen over elkaar droeg. Friederike besloot op zoek te gaan naar de identiteit van de onbekende vrouw en schreef een boekje over haar speurtocht. Het boekje kent een oplage van honderd exemplaren en is door Friederike in eigen beheer uitgegeven. Het is overigens niet te koop. Friederike: “Het is eigenlijk een cadeautje aan iedereen die me geholpen heeft bij de zoektocht naar tante Bep Kuyt die, naar later bleek, Chelly (Rachel) Zurel heette. Friederike is als journaliste en eindredacteur werkzaam bij NRC Media. Ook heeft ze een aantal boeken geschreven, onder meer over taalfouten en over erfenissen en nalatenschappen.
Rachel Zurel
Samen met Dinie vertelt Friederike het aangrijpende verhaal van de Amsterdamse Rachel, geboren in 1904 en gestorven in 1993, die met haar moeder en jongere broer Marcus in 1942 moesten onderduiken. Via een (foute) melkboer werden er voor 500 gulden per persoon vervalste persoonsbewijzen aangeschaft. Veel geld in die tijd. Later zou diezelfde melkboer het gezin, dat inmiddels op een onderduikadres in Wolfheze zat, laten afpersen door twee mannen die zich voordeden als SD-ers (Sicherheitsdienst). Daardoor moesten de Zurels snel naar een ander adres. Via verzetsman Paul Terwindt uit Arnhem kwam Rachel, onder haar schuilnaam Bep Kuyt, terecht bij het jonge gezin van Frans en Dien Tjallingii in Venlo.
Evacueren
Begin 1945 verplaatste het oorlogsfront zich richting Venlo en op bevel van de Duitsers werden alle Venlonaren geëvacueerd naar Noord-Nederland. Ook Frans en Dien Tjallingii, hun twee kinderen van 4 en 1 jaar en Bep gingen op de trein. Na een lange koude reis met veel oponthoud bleef de trein in Zutphen staan. Frans kocht daar een Duitser om en in een lege trein reisden ze naar Winterswijk. In Ratum woonde namelijk Frederik, een broer van Frans. Daar kon de Venlose familie terecht. Omdat er Duitsers gelegerd waren in en naast de boerderij was deze plek te gevaarlijk voor een Joodse vrouw en werd tante Bep ondergebracht in de nabij gelegen boerderij ’t Mensinkhuisje. Dinie, de oudste dochter van boer Roerdinkholder, was toen vier jaar en kan zich tante Bep nog wel vaag herinneren. Ook het beeld van soldaten die op tanks zaten, is haar bij gebleven. Bep ging veel wandelen met opa die dementerend was en ging als evacuée door het leven. Zo heeft ze de oorlog overleefd. Dat ze Joods was, heeft het gezin Roerdinkholder nooit geweten. Half juni 1945 kon Bep terug naar Amsterdam. Daar werd ze herenigd met haar moeder en broer Marcus die ook de oorlog hadden overleefd. Er volgden over en weer nog een aantal brieven tussen Amsterdam en Ratum, maar na verloop van tijd verwaterde het contact.
Foto’s
Dinies verhaal over tante Bep sprak Friederike zo aan dat haar speurtocht begon. “Ik wilde weten hoe dat zat. Omdat Rachel haar brieven ondertekende met Bep Kuyt viel het aanvankelijk niet mee om te achterhalen wie zij was, ondanks het raadplegen van archieven in Amsterdam.” Dinie kwam op het idee om de Ratumse Dirk Tjallingii te bellen, familie van Frans en Dien Tjallingii die onderdak hadden verleend aan Rachel Zurel. Hij adviseerde om contact op te nemen met zijn neef Sybrand. Dat bleek een gouden tip te zijn, want Sybrand wist de werkelijke naam van tante Bep en dat maakte het zoeken een stuk makkelijker. Daarvoor werden onder meer het Stadsarchief van Amsterdam, de Sociale Verzekeringsbank en nog levende leden van verzetsgroep Het Utrechts Kindercomité geraadpleegd. Maar ook een familielid van Rachel Zurel in Frankrijk. Er kwamen foto’s van de familie Zurel boven water, waaronder de trouwfoto uit 1932 van één van Rachels andere broers, Ben Zurel. Hier staat ook Rachel op.
Open eindjes
Hoewel Friederikes doel grotendeels is bereikt, namelijk de geschiedenis van tante Bep achterhalen, zijn er nog wat open eindjes. Zo is ze nog bezig om uit te zoeken wie de mensensmokkelende melkboer was. Ook zou ze graag het archief van verzetsman Paul Terwindt vinden. Zelf noemt Friederike haar zoektocht naar tante Bep geen obsessie, maar een gezonde verslaving. Het verhaal van tante Bep’ is door Friederike met de publicatie van het boekje van 24 bladzijden treffend verteld.
