Is een basisinkomen mogelijk in de Achterhoek?
ACHTERHOEK - In zeven Meet Ups staat de Koppelkerk in Bredevoort stil bij de maatschappij van morgen. Op vrijdag 19 juni boog de VPRO Tegenlicht Meet Up zich met een groot aantal interessante gasten over de vragen: wat zijn de effecten van een basisinkomen? En wat zou er nodig zijn voor een basisinkomen in de Achterhoek? De avond leidde concreet tot een burgerinitiatief; een werkgroep van inwoners van de Achterhoek gaat die laatste vraag nader uitzoeken.
Na het terugkijken van de Tegenlichtuitzending ‘Ons basisinkomen volgens Rutger Bregman’ startte de online Meet Up met een poll: ‘Het basisinkomen is over vijf jaar heel normaal.’ Driekwart van de discussiedeelnemers verwachtte niet dat een basisinkomen binnen vijf jaar normaal is.
Nadelen huidige systeem
“Tegenwoordig zijn er in Nederland zo’n vijftig inkomensondersteunende maatregelen”, vertelde Alexander de Roo, voorzitter van Vereniging Basisinkomen. “Ons huidige systeem is te complex en werkt te veel vanuit wantrouwen. Mensen met een modaal inkomen of lager hebben de afgelopen tien jaar niet geprofiteerd van de economische vooruitgang. Van de 3% loonsverhoging lever je 2% direct in aan aanpassing van toeslagen en heffingskortingen. En dat laatste procentje ben je kwijt aan inflatie. Bovenmodaal is het beeld heel anders. 60% van de Nederlandse bevolking zit in de eerste groep. Voer je een basisinkomen in, dan verbeter je met name de situatie van die twee derde van de bevolking. Je bouwt aan vertrouwen en geeft meer kansen.”
De haalbaarheid
Arjan Vliegenthart, directeur van het Nibud, liet zien wat invoeren van een basisinkomen kost én wat het oplevert. Financieel gezien is het haalbaar en een hele grote groep gaat er financieel op vooruit. Een aandachtspunt in het rekenmodel blijven families met en zonder kinderen, maar dat is een kwestie van verfijnen. Ook zijn de (economische) effecten aan de ‘zachte kant’ - minder ziektekosten, minder criminaliteit, meer creativiteit en inovatie - nog niet meegenomen in het rekenmodel.
Werken vanuit vertrouwen
De derde introductie werd gegeven door Evelien Meester, teammanager bij Stimulansz. Zij heeft aan de wieg gestaan van de ‘omgekeerde verordening’. Dat wil zeggen dat mensen aan het loket niet vanuit de regeltjes worden aangesproken, maar vanuit wat zij aan ondersteuning nodig hebben. In de chat, die parallel aan de Meet Up liep, kwam veel positieve respons op ‘werken vanuit vertrouwen’.
Voorwaardelijk basisinkomen?
Een basisinkomen houdt in dat alle burgers een vast maandbedrag zonder voorwaarden ontvangen. Er bestaan echter ook modellen voor een voorwaardelijk basisinkomen – dus alleen voor diegene die aan de voorwaarden voldoen. Na de animatie van de gemeente Utrecht “Weten wat werkt” legde Monique Thijssen van Laborijn het verschil uit tussen de TOZO-regeling (Tijdelijke Overbruggingsregeling voor Zelfstandig Ondernemers) en de Participatiewet uit. Met de pandemie was een nieuwe situatie ontstaan, die een nieuwe benadering mogelijk maakte: iedereen was nu in crisis, waarbij dit voor mensen in de bijstand een minder zichtbare, continue individuele crisis is. De hoop werd uitgesproken, dat we van die andere aanpak leren en ook op de Participatiewet gaan toepassen. Goede begeleiding in persoonlijke ontwikkeling en bij verandering van werk blijft zinvol. De vraag ontstaat of er een nieuwe definitie van werk nodig is.
Juridisch en financieel adviseur Peter Kamp beschreef verschillende blokkades in het politieke en ambtelijke proces, die het voor de instanties (nog) niet aantrekkelijk maken om op een basisinkomen over te stappen.
Niet alleen een kwestie van geld
Martin Pragt benoemde in de discussie de impact van armoede op de lange termijn. De problemen van armoede en stigmatisering worden van ouder op kind onbewust doorgegeven (de zogenaamde ‘sociale erfenis’). Werken vanuit vertrouwen - door de invoering van een basisinkomen bijvoorbeeld - zal een enorm positieve sociale impact hebben.
Wat zijn de effecten van een basisinkomen aan de zogenaamde zachte kant? Een korte opsomming van de proefresultaten elders: lagere zorgkosten (Canada: -8,5%), betere schoolprestatie (Canada), minder criminaliteit (Cherokees: besparing op criminaliteit driemaal hoger dan uitkeringsbedrag), meer ondernemerschap (Iran), van dakloos naar werk (Londen: geld geven in plaats van standaardbegeleiding had meer resultaat en kostte de stad £300.000 minder), afbouw inflatie (Koeweit). Een proef met het basisinkomen in Finland heeft laten zien, dat de overstap naar een basisinkomen niet zozeer een kwestie is van voor- en nadelen (die zijn inmiddels helder), maar vooral een mentale stap, lef tonen, de keuze durven maken.
Achterhoeks basisinkomen?
Al met al een lange, maar toch nodige aanloop om uiteindelijk daadwerkelijk de concrete vraag te stellen: zou een regionaal basisinkomen in de Achterhoek mogelijk zijn? De Achterhoek is immers pilotregio op allerlei terreinen. Voorbeelden in Amsterdam, Utrecht en Oude IJsselstreek passeerden de revue. In de Meet Up ontstond spontaan een werkgroep, die zich verder buigt over de uitwerking van een een Achterhoeks basisinkomen. Redenerend vanuit de regionale arbeidsmarkt in een agrarische regio met veel maakindustrie, wordt onderzocht welke ontwikkelingen je kunt stimuleren.
Aart Brezet bepleitte aan het eind van de avond: de positieve effecten zullen vele malen groter zijn dan wat we nu al op basis van wat we weten kunnen voorspellen. Na dit statement sloten we de avond af met de vraag ‘Wat zou jij doen met het basisinkomen?’ De meerderheid antwoordde niets anders te gaan doen als er een basisinkomen komt. Minder werken, meer leren en andere opties kregen allemaal minder aandacht.
De Tegenlicht Meet Up over het basisinkomen is terug te kijken via www.koppelkerk.nl/terugkijken. De volgende online Meet Up van de Koppelkerk is vrijdag 19 juli. Het thema dan is “Een nieuwe democratie?” als derde deel van de serie “De maatschappij van morgen”.