De kuren van Komrij gepresenteerd
"De beste en scherpste stukken bij elkaar gezet"
Door Bernhard Harfsterkamp
WINTERSWIJK – Het gebeurt niet vaak dat een boek, uitgegeven door een landelijke uitgeverij, wordt gepresenteerd in Winterswijk. Dat dorp ligt immers ver weg van Amsterdam, waar de meeste uitgeverijen zich bevinden. Onno Blom, de samensteller van "De kuren van Komrij", vond dat er maar één plek kon zijn om deze nieuwe bloemlezing te presenteren: In Winterswijk, waar Gerrit Komrij in 1944 in de Iepenstraat werd geboren.
Dwarsdenkers en rebellen
Ruim veertig mensen woonden de presentatie bij boekhandel Kramer bij. De bloemlezing, die een ruime keuze uit de columns en beschouwingen van Komrij bevat, is speciaal samengesteld voor de jaarlijkse Boekenweek, die afgelopen zaterdag begon. "De beste en de scherpste stukken bij elkaar gezet." Het thema dit jaar is "dwarsdenkers en rebellen". "Dat thema komt eigenlijk te laat", zei Onno Blom, "want Gerrit is er niet meer." Komrij overleed op 5 juli 2012. "Er gaat geen dag voorbij zonder dat ik een fractie van een seconde de neiging moet onderdrukken om de telefoon te pakken en naar Portugal te bellen", vertelde Blom. Vanaf zijn 40ste woonde Komrij in Portugal. "Om te vragen of de citroenen al bloeien. Hoe het me de honden is. Of hij nog een mooi oud boek heeft gekocht."
Mening Komrij wordt gemist
Blom zei Komrij niet alleen als vriend te missen. Net als veel lezers zou hij graag Komrij horen over actuele zaken. "Ik ben onverminderd nieuwsgierig naar wat hij vindt, ook al is hij dood. Wat zou hij schrijven over #metoo? Over het feit dat Maarten 't Hart nog altijd de P.C. Hooftprijs niet heeft gekregen? Over de oranje baard van onze koning?" Komrij wordt gemist, want hij uitte zijn mening 'op een manier die niet meer bestaat'." Komrij kon daarvoor de achterpagina van NRC Handelsblad gebruiken, waarvoor hij vanaf halverwege de jaren 70 een column schreef. Het dwarsdenken van Komrij heeft volgens Blom alles te maken met zijn opgroeien in Winterswijk. De schrijver heeft dat verwoord in 'Isolement', dat opgenomen is in de bloemlezing. Blom wilde om dat te illustreren het begin van die column voorlezen, maar opnieuw gegrepen door Komrij's woorden las hij die helemaal voor. "Wat kon die man mooi schrijven", reageerde een van de aanwezigen.
De verste uithoek
"Isolement" begint met "Ik ben geboren in Winterswijk. Dat ligt in de verste uithoek van de streek die zelf weer de Achterhoek heet. Oostenrijk is daar allang begonnen." Daarna beschrijft Komrij de typische Winterswijker, van wie hij er zelf een is, die altijd met argwaan naar de omliggende wereld kijkt. Die argwaan is altijd gebleven, maar ook zijn voorliefde voor de uithoek. Na roerige jaren in Amsterdam trok hij zich terug in Portugal in net zo'n uithoek als Winterswijk, van waaruit hij Nederland wel bleef bestoken met zijn dwarse meningen. Komrij was intussen een berucht criticus en columnist geworden. Hij had kritische boekenrecensies geschreven, hij had een jaarlang televisiekritieken geschreven en had geen goed woord over voor wat hij zag op de "treurbuis". Wie die kritieken nu opnieuw leest, komt namen tegen die niet meer figureren op de televisie, maar de programma's zijn niet wezenlijk veranderd.
Kleine biografie in eigen woorden
Onno Blom heeft met zijn bloemlezing een overzicht gegeven van alle levensfasen van Komrij's leven. Naast de scherpe stukken bevat het ook ingetogen columns over Winterswijk, zoals in "Idylle, in één zin", waarin hij in één lange zin de Iepenstraat uit zijn jeugd beschrijft. Ook zijn er columns opgenomen over zijn boekenliefde en blijkt hij aan het eind van zijn leven de dood een belangrijker plek in zijn werk te geven. "Deze stukken zijn een soort kleine biografie in zijn eigen woorden geworden", zei Blom. De bloemlezing geeft een overzicht van het gevarieerde werk, dat Komrij in ruim 40 jaar bij elkaar schreef. Alleen zijn gedichten, fragmenten uit zijn romans en poëziebeschouwingen ontbreken. Dat is niet erg, want Komrij's oeuvre is niet samen te vatten in een bloemlezing van ruim 200 bladzijden. Gelukkig is veel van zijn werk nog nieuw en zeker antiquarisch verkrijgbaar. "Gerrit is nooit uit mijn hart", zei Blom, "Dan helpt het dat de uitgever vraagt een boek over hem samen te stellen." Hij hoopt dat deze bloemlezing ook weer nieuwe lezers oplevert, die ontdekken hoe geweldig hij kon schrijven."
