'Het gehele verzet opgerold'
WINTERSWIJK - Op 31 maart wordt het monument onthuld waarop de namen terug te vinden zijn van 96 Winterswijkse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. In Achterhoek Nieuws de verhalen van deze slachtoffers. Deze week: 'Het gehele verzet opgerold'.
Helena Kuipers-Rietberg 51 jaar, Wim Koenen 23 jaar, Henk Baarschers 24 jaar, Johan Jansen 19 jaar.
De drie zonen van Boekhandel Baarschers in de Meddosestraat verafschuwen de bezetting door de Duitsers en willen zich hier dan ook niet bij neerleggen. Ze raken betrokken bij het Winterswijkse verzet.
Johan is de oudste van de drie toen de oorlog begon was hij 22 jaar, Henk is dan 20 en Herman 14 jaar. Ook hun zus Titia, dan 16 jaar, zet zich in voor het verzet.
Johan werkte in Amsterdam bij een drukkerij en was daar ten tijde van de inval. Henk was als dienstplichtig militair gelegerd in Valkenburg.
Na de capitulatie op 15 mei, verloor Johan zijn baan en kwam terug naar Winterswijk, waar hij eerst werkte op het distributiekantoor. Dit werk beviel hem niet. Behalve dan het achteroverdrukken van bonnen. Hij ging werken bij zijn oude schoolkameraad Wim Demkes, die een drukkerij had in de Misterstraat.
Henk, was ongeschonden uit de strijd gekomen bij Valkenburg en kon zijn werk hervatten in de boekhandel van zijn vader.
Wim Demkes had zo zijn contacten en daardoor rolde er 's avonds ook wel ander drukwerk van de pers dan familiedrukwerk. En ook Johan was daar niet vies van. Hij specialiseerde zich in 'Rückkehrscheine' ten behoeve van afgekeurde dwangarbeiders. Maar daarvoor had hij stempels nodig. Toen Johan met zijn vriendin Koos Hallewas, verpleegster in het Alg.ziekenhuis, op bezoek ging bij haar ouders in Wageningen, ontdekte hij achter Hotel De Wereld, linoleumtegels die geschikt waren om stempels uit te snijden. Johan vervaardigde hiervan in Winterswijk stempels van 'Arbeitsambt' Leipzig en Dresden. Bbroer Henk testte of de stempels goed waren. Na zes weken onderduiken in Eibergen, kwam Henk terug uit 'Leipzig' met vals papieren en een stempel 'Afgekeurd'.
Het werkte. Henk meldde zich bij het arbeidsbureau en werd nu te werk gesteld bij textielfabriek Meijerink.
Johan ging verder met zijn illegale activiteiten en wist samen met stempelfabrikant Verhees uit 's Hertogenbosch meerdere stempels te produceren, om zo nog meer onderduikers en dwangarbeiders te kunnen helpen. Hij behoorde tot de groep waar ook Mevr.Kuipers-Rietberg van de Landelijke Organisatie voor Onderduikers zich voor inzette.
Maar ook Johan werd opgeroepen voor werk in Duitsland en werd tewerkgesteld bij de firma Ahlers in Bocholt. Maar na enkele weken koos Johan voor de onderduik en al snel kwam er een opsporingsbevel met de aantekening 'Beim antreffen zu erschiessen'. Een groot deel van 1943 zwierf hij door Nederland. Soms thuis in Winterswijk, maar ook in Wageningen en Amsterdam. De jacht op Johan was echter geopend en Johan dook onder op een boerderij in Rekken. Dat adres had had gekregen van zijn broer Henk. Via Henk dook hij hierna onder in Hengelo Overijssel als 'Gerard Veldman' en werkte hij in een drukkerij, waar hij zich wederom bezighield met illegale activiteiten.
Broer Henk, die tewerkgesteld was bij Meijerink, bleef zich bezig houden in Winterswijk in het verzet. Samen met vele anderen, waaronder Wim Koenen, Joh. Jansen, J.W.Baretta en H.Th.Bekker. Om aan onderdelen te komen voor een geheime zender, werd op 3 januari 1944 ingebroken bij Radio Woordes op de Wheme voor twee versterkers en op 1 maart 1944 werd een telefoonhoorn op het postkantoor gestolen door Henk en Joh.Jansen.
Veel was er mogelijk in Winterswijk, aangezien korpschef Feberwee beslist geen held was en al helemaal niet in het donker. Maar waar de verzetsgroep waarschijnlijk geen rekening mee had gehouden, was dat Feberwee zou vertrekken per 1 april 1944 en zou worden opgevolgd door Jean Francois Velle, die vanaf 1 maart zijn intrede deed.
Op 21 maart werd er echter alweer een inbraak gepland en dit keer in de bioscoop in de Meddosestraat. Ook daar werden onderdelen buitgemaakt voor de zender en werd er brand gesticht om sporen uit te wissen.
Daar liet Wim Koenen echter zijn fiets voor het pand van Gijsbers staan en dat zou de verzetsgroep opbreken.
De volgende dag al, 22 maart 1944 wordt Wim gearresteerd.
Ook meester J.W.Baretta (hoofd School O) en Mej.Schutte (onderwijzeres School O) worden gearresteerd in verband met het in het bezit hebben van gestolen goederen. Beiden worden op 25 maart 1944 alweer vrijgelaten.
Ook werd er nog gezocht naar Joh.Jansen, die werkzaam was op het arbeidsbureau, maar hij was inmiddels ondergedoken. Wim Koenen wordt door J.F.Velle bij het verhoor tot bloedens toe mishandeld en op vrijdag 25 maart wordt hij overgebracht naar Zutphen.
Nu wordt het echter heel spannend in Winterswijk. Als Wim Koenen gaat praten, dan kan het zeer grote gevolgen hebben voor het gehele verzet in Winterswijk. Wim houdt echter zijn mond stijf dicht en daardoor blijft het in eerste instantie vrij rustig.
Wel wordt ook het 20-jarige vriendinnetje van Wim gearresteerd en op advies van haar ouders geeft zij de SD en J.F.Velle informatie over het verzet om represaillemaatregelen te voorkomen. Zij zal de naam van Henk Baarschers in deze genoemd hebben, want de SD en J.F.Velle besluiten over te gaan tot zijn arrestatie. Het 20-jarige vriendinnetje van Wim wordt hierbij ingezet om hem in de val te lokken.
Dinsdagavond 23 mei 1944 is het zover. Het vriendinnetje moet Henk een revolver overhandigen, zodat ze een reden hebben om een inval te doen en Henk te arresteren. Om 22.40 uur is zij bij de familie Baarschers en om 23.00 uur komt Henk thuis van illegale activiteiten die avond. In het magazijn van de boekhandel overhandigt zij Henk het revolver en vertrek daarna snel. Direct daarna vindt de inval plaats. Zoon Herman, inmiddels 18 jaar, die de deur opent, krijgt van politie-agent Luijsterburg direct een pistool onder zijn neus gedrukt. De boekhandel bleek al vanaf 21.30 's avonds omsingeld te zijn. Henk en Herman worden beide gearresteerd en ook werd gezocht naar Johan. Zus Titia en vader en moeder Baarschers worden met rust gelaten.
De broers worden ze naar het politiebureau gebracht dat toen gevestigd was onder het oude Raadhuis op de Balinkes. Op de hoek van de Torenstraat weet Henk Luijsterburg nog een flinke trap te verkopen. Die nacht worden ze verscheidene keren verhoord en 's morgens om 5.30 wordt Herman weer vrijgelaten. Henk heeft hiervoor gepleit, omdat hij er niets mee te maken had.
Die nacht worden meer mensen van hun bed gelicht: B.Walvoort, W.Lelieveld, Meynen en Mej.Gerda Nijland. In 's Hertogenbosch wordt L.Verhees gearresteerd en ook hij zal overgebracht worden naar Winterswijk.
Titia Baarschers weet woensdagmorgen 24 mei 1944, via een vriendin de KP in Aalten te waarschuwen wat er die nacht gebeurd is.
Woensdagmorgen wordt Henk door Velle zwaar mishandeld om hem tot praten te dwingen. Daarbij moet hij op gegeven moment de naam van Lelieveld genoemd hebben, als leverancier van de bij hem gevonden bonkaarten. Lelieveld op zijn beurt moet daarna de namen noemen van 'Tante Riek' en Piet Kuipers, maar intussen weet hij dat deze al gewaarschuwd zijn. Waarschijnlijk door politie agent K. Gunnink, maar kan ook Renshof of Odink geweest zijn. Gerda Nijland wordt die dag echter weer ontslagen, maar moet zich wel beschikbaar houden voor de SD.
Mevr. Kuipers en haar man maken aanstalten om onder te duiken en besluiten de trein van 19.00 uur te nemen. Echter worden ze om 15.00 uur gewaarschuwd, dat de arrestatie al om 16.00 uur gaat plaats vinden, waardoor zij besluiten de trein van 16.00 uur te nemen.
Donderdag 25 mei wordt ook L.Verhees uit Den Bosch overgebracht naar Winterswijk en wordt B. Walvoort ontslagen uit gevangenschap. W.Lelieveld en hij hadden daarvoor nog geprobeerd te vluchten. Ook de twee kinderen van de heer en mevrouw Kuipers worden gearresteerd.
Vrijdag 26 mei wordt Meynen ontslagen, maar worden Henk Baarschers, Verhees en Lelieveld op transport gesteld naar Arnhem, onder begeleiding van Luijsterburg.
Maandag 28 mei worden de broers Kuipers weer vrijgelaten op last van de opperluitenant van de brandweerpolitie. Woensdag 23 mei heeft Herman Baarschers zijn broer Johan, middels een brief al helemaal op de hoogte gesteld van de arrestatie van zijn broer.
Daarna wordt het stil in Winterswijk. Het verzet heeft zware klappen opgelopen: Wim Koenen (gearresteerd), Henk Baarschers (gearresteerd), Mevr.Kuipers-Rietberg (ondergedoken) P. Kuipers (ondergedoken), W. Lelieveld (gearresteerd) en Jaq.Verhees (gearresteerd). Op 1 mei was ook al de mede-oprichter van de Ds.Slomp gearresteerd bij Ruurlo door twee marechaussee's. Deze wordt echter alweer op 11 mei bevrijdt uit de Koepelgevangenis door de diverse knokploegen.
Op 11 juni wordt er weer een overval gepleegd, maar dit keer op het Huis van Bewaring in Arnhem, om zeker Eef Zwarts te bevrijden. Daarbij worden 54 gevangenen bevrijdt. Henk Baarschers en Jaq. Verhees zouden geen gebruik hebben gemaakt van deze ontsnappingsmogelijkheid.
Dezelfde avond wordt tevens een overval gepleegd op het Huis van Bewaring in Zutphen, waar Wim Koenen bevrijdt moets worden. Ook deze overval lukt. Wim Koenen houdt zich enkele weken schuil in het Korenburgerveen, waar hij ook nog bezoek heeft gehad van zijn vader en broer. Op 28 juli wil hij verhaal gaan halen bij zijn vriendin te Nijmegen, die het verraad heeft gepleegd. Hij wordt dan direct gearresteerd en overgebracht naar kamp Amersfoort (of Vught- niet helemaal duidelijk).
Op 18 augustus 1944 wordt het echtpaar Kuipers gearresteerd op hun schuiladres in Bennekom en overgebracht naar Arnhem. Dhr. Kuipers wordt na een paar dagen vrijgelaten, in de hoop dat ze door zijn wandelgangen meerdere verzetsstrijders in beeld krijgen. Hij duikt echter snel onder bij de familie Tolkamp in Ratum.
Heleen Kuipers-Rietberg wordt op 25 augustus naar kamp Vught gebracht. Op 2 september wordt ook Henk Baarschers naar Vught gebracht.
Rond Dolle Dinsdag (5 september 1944) leek Nederland ieder moment bevrijd te worden door de geallieerden en werden op kamp Vught vele maatregelen genomen en diende Kamp Vught zo snel mogelijk ontruimt te worden.
Wim Koenen werd op 4 september 1944 gefusilleerd en Henk Baarschers op 5 september.
Mevr. Kuipers-Rietberg werd op 7 september overgebracht naar vrouwenkamp Ravensbrück in Duitsland, waar zij kwam te overlijden op 26 of 27 december 1944.
September 1944 werd ook J.Jansen, 19 jaar en werkzaam geweest op het Arbeidsbureau naar Neuengamme overgebracht en op 13 oktober 1944 ook Jaq.Verhees en W. Lelieveld. J.Jansen komt op 2 december 1944 te overlijden, maar Jaq. Verhees en W. Lelieveld weten de ontberingen te doorstaan en keren in april 1945 weer terug.
15 oktober 1944 was ook nog 'Ome Jan Wikkerink', groot verzetsstrijder uit Aalten en behorende tot de groep LO, gearresteerd, maar deze wordt na twee dagen bevrijdt en weet onder te duiken.
Jean Francois Velle, de Korpscommandant te Winterswijk vanaf 1 april 1944, had in slechts enkele maanden het gehele Winterswijkse verzet opgerold.
Op 1 augustus 1944 werd hij ontslagen en moest 21 augustus 1944 Winterswijk verlaten.
Wie een bijdrage wil leveren aan dit project, kan geld overmaken naar Stichting Monument 2020. IBAN: NL 28INGB0009407352 t.n.v Stichting Monument 2020.
