Vanaf een bankje
Tegenover de Elzen
Bernhard Harfsterkamp
WINTERSWIJK - Voor het eerst hoorde ik van het gebied toen ik een jaar of dertien was. Ik was lid geworden van de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie (NJN) en kreeg het nieuwe excursieprogramma onder ogen. In die tijd werd dat nog gestencild en rondgebracht. Dat moest meteen bekeken worden. Naar welke bossen en natuurgebieden gingen we naar toe? Ik kende er zo langzamerhand al aardig wat, maar van De Elzen had ik nog nooit gehoord. Het ligt in Ratum. Vanaf het bankje denk ik terug aan mijn eerste bezoek.
Die eerste keer was ik niet echt onder de indruk. Het ging om een snippertje natuur. Een beetje bos, een rechte sloot en een heideveld. Als de excursieleider me niet verteld had dat die rechte watergang een beek was, had ik het niet geloofd. In de Elzen zelf waren we snel uitgekeken. Het was al september of oktober en in dit gebied is in voorjaar en nazomer meer te zien. Daarom verkenden we de omgeving. Ik herinner me nog goed dat we ergens een maïskolf plukten en die probeerden op te eten. Dat was geen succes. De verovering van de akkers door dit nieuwe gewas was in die tijd net begonnen.
Die rechte beek stroomt rechts van het bankje. Inmiddels is die na de droge zomer weer met water gevuld. Het is de Vennevertlose beek, die zoals de meeste beken in Winterswijk, in Duitsland ontspringt. Van beken verwacht je dat ze kronkelen, maar dat heeft deze beek nooit uitbundig gedaan. Het was een beek die grotendeels door de uitgestrekte heide van het Masterveld liep en altijd vooral recht is geweest. Van die heide is, zoals vaker op deze plaats ter sprake is geweest, niet veel meer over. In Ratum zijn er snippers te vinden in de Elzen, in het natuurkampeerterrein er naast, bij het ven van Heezen en in de Muggenhoek noord en zuid. Het zaad van de heide en andere planten van de Masterveld zit nog wel in de zaadbank. Na verwijdering van de door bemesting voedselrijk geworden teellaag kunnen op het witte voedselarme klapzand die planten weer opkomen. Naast de Elzen ligt een perceel waar dit gedaan is, maar het aandeel heide valt nog tegen.
Een beek hoeft niet te kronkelen om prachtig te zijn. Het stroompje in de Elzen is dat in het voorjaar, als er hoger op de oever in grote getale slanke sleutelbloemen bloeien. Langs de kleinere beken groeit en bloeit deze sierlijke plant nog wel. Vanuit een bladrozet rijst een stengel omhoog, waaraan gele buisvormige bloemen verschijnen. Deze sleutelbloemen is nog niet zeldzaam in Winterswijk, maar langs de oevers van de Boven-Slinge is die nagenoeg verdwenen. De dynamiek door de regelmatige piekafvoeren en de daarbij gepaard gaande zand- en slibafzetting is te groot geworden. Een slanke sleutelbloem heeft enige rust nodig en groeit bij beken met relatief steile oevers boven de hoogwaterlinie of in de luwte van een beek, zoals in de Bekendelle in het gedeelte met de oude beekarmen. Ook groeit de plant in loofbossen op kalkrijke voedselrijke bosbodems zoals in de Willinks Weust.
De Elzen ligt op de overgang van het oude hoevenlandschap van Ratum naar het ontgonnen Masterveld. Hierdoor is de variatie, oftewel de hoeveelheid verschillende planten en dieren in het natuurgebied, dat in beheer is bij het Geldersch Landschap relatief groot. Biodiversiteit noemen we dat tegenwoordig. Dankzij veel overgangen van open naar beschaduwd, van nat naar droog en van voedselrijk naar voedselarm. De naam De Elzen wordt tegenwoordig niet meer gebruikt door het Geldersch Landschap. Wie vanaf het bankje naar de ingang van het natuurgebied loopt ziet daar een bord staan met Masterveld.
