Landschappen veranderen voortdurend, maar is elke verandering goed?
Achtergronden bij de ontwikkeling van een zonnepark in het Arresveld
Door Bernhard Harfsterkamp
WINTERSWIJK – Het waardevolle landschap rondom Winterswijk is het resultaat van ontwikkelingen gedurende vele eeuwen. Daarbij spelen bodem, geologie, natuur en klimaat een rol, maar uiteraard ook de mens, die al sinds hij aanwezig is een stempel op het landschap drukt. Dat stempel is steeds groter geworden, omdat de technische mogelijkheden van de mens de laatste eeuwen enorm zijn toegenomen. Daardoor is het landschap de laatste honderd jaar sterk veranderd en verandert het nog steeds. Een relatief nieuwe ontwikkeling is dat de opwekking van duurzame energie zichtbaar wordt in het landschap.
Landschap grootschaliger
Veranderingen in het landschap gaan vaak geleidelijk, waardoor ze lang niet altijd bij iedereen opvallen. Een vergelijking van oude topografische kaarten met die van nu laten echter zien dat er veel landschapselementen zijn verdwenen. De economische ontwikkeling veroorzaakte dit, want in de landbouw was sprake van schaalvergroting en intensivering. De kwaliteit van natuur en landschap ging achteruit. In Winterswijk ging de intensivering minder ver waardoor er een relatief gaaf landschap bleef bestaan. Dat was reden dat Winterswijk is aangewezen als Nationaal Landschap. Het buitengebied heeft bovendien het geluk gehad dat er nooit een traditionele grootschalige ruilverkaveling is uitgevoerd. Dat was in de jaren zeventig wel de bedoeling, maar daar kon succesvol bezwaar tegen gemaakt worden. De ruilverkaveling die uiteindelijk wel is uitgevoerd heeft het landschap wel veranderd, maar ook in positieve zin. De verkaveling voor landbouwbedrijven werd verbeterd en tegelijkertijd is er 350 hectare nieuwe natuur en landschap aangelegd.
Ander aanzien
Elke periode heeft zijn eigen kenmerken. Aan boerderijen en stallen is te zien, wanneer ze gebouwd zijn. Ook is duidelijk dat stallen in de laatste vijftig jaar steeds groter zijn geworden en vaak niet meer als passend in het landschap werden beschouwd. Aan de landschapspatronen is te zien in welke tijd ze zijn ontgonnen. Maar ook de verbouwde gewassen zijn veranderd. Tot aan het begin van de jaren zeventig van de vorige eeuw overheersten de roggevelden. Die zie je weinig meer. Als er al graan wordt verbouwd dan is het meestal de kruising van tarwe en rogge. Maïs is in de zomer beeldbepalend geworden. Het landschap is daardoor veranderd. Het is geslotener geworden. Is dat erg? Wel als je naar de nadelen van dit gewas krijgt, want de bouwlanden werden daardoor een periode lang te zwaar bemest. Het aantal verschillende soorten planten en dieren, de biodiversiteit, van de bouwlanden is daardoor sterk achteruit gegaan. Maar ook de graslanden zijn eenzijdiger van samenstelling en soortenarm geworden en zelfs de graanvelden van nu.
Overal langs de grens zichtbaar
Moderne bouwwerken worden door velen meteen als niet passend in een buitengebied ervaren. Daarom was er meteen veel weerstand tegen de windmolens in het buitengebied van Winterswijk, toen de gemeente in de energievisie voorstelde om een groot deel van de duurzame energie op te wekken met windmolens. Zijn die molens werkelijk zo storend in het landschap of zijn we er nog niet aan gewend? In ons buurland staan ze overal, zelfs in landschappen die wij als kwetsbaar beschouwen. Wie langs de de grens fietst, en de grens met Duitsland is lang in de gemeente Winterswijk, ziet overal in de verte windmolens. Zou het een groot verschil maken wanneer zo'n windmolen een kilometer dichterbij stond en wel net in Nederland stond? Hoe een windmolen een waardevol landschap verandert is goed te zien in het natuurgebied het Aaltense Goor in de gemeente Aalten. Ernaast ligt het windmolenpark Hagenwind. Bij een wandeling door het noordoostelijk deel van het natuurgebied ziet de wandelaar de windmolens regelmatig staan en bij de juiste windrichting zijn die ook hoorbaar. Tast dit de kwaliteit van het Aaltense Goor aan? Er is in ieder geval sprake van een flink contrast tussen een oud cultuurlandschap en een modern landschapstype, dat je kunt aanduiden als energielandschap.
Zonneparken inpasbaar
Als het uitgangspunt is dat een waardevol cultuurlandschap zoals het er in een bepaalde periode uitzag behouden moet worden, dan verstoren windmolens het uitzicht. Windmolens zijn bovendien moeilijk in te passen in een kleinschalig landschap. Daarvoor zijn te hoog en in de toekomst worden ze alleen maar hoger. Wel goed inpasbaar in het landschap zijn parken en velden met zonnepanelen, zoals bijvoorbeeld te zien is in Ratum. Toch zijn daarover de meningen verschillend. Dat blijkt al enige tijd bij de discussie over de vestiging van een zonnepark van zeven hectare in het Arresveld. De meerderheid van de gemeenteraad en de verantwoordelijk wethouder vinden dit een prima initiatief, omdat er eindelijk stappen worden gezet op het gebied van de opwekking van duurzame energie in Winterswijk. De eigenaar van de gronden ziet het als een mogelijkheid voor een hogere opbrengst ten opzichte van de huidige verpachting. De omwonenden vinden dat het waardevolle open landschap van het Arresveld daardoor teveel aangetast wordt en verzetten zich tegen het park. Het zonnepark wordt omgeven door een hekwerk, dat weliswaar ingegroend wordt, maar het park is wel het hele jaar 'aanwezig' in het landschap. De groene muur van maïs is er alleen in de zomer.
Waardevol?
Hoe waardevol is het landschap van het Arresveld? Net als andere grootschalige en open essencomplexen heeft het weinig natuur- en landschapswaarden meer. Openheid is echter ook een kenmerk van delen van het Winterswijkse landschap. Een zonnepark tast die openheid aan, maar de biodiversiteit neemt door de inpassing van het park en het andere grondgebruik tussen de rijen zonnepanelen wel toe. De biodiversiteit kan natuurlijk ook verbeterd worden door een andere vorm van landbouw op deze akkers en weilanden. Tegenstanders van zonneparken op landbouwgronden wijzen er daarom op dat de kringlooplandbouw van de toekomst het aantal soorten planten en dieren zal doen toenemen. Maar op welke termijn? De bezwaren van de omwonenden alleen te beoordelen als een uiting van 'niet in mijn achtertuin' is te gemakkelijk. Zo'n oordeel gaat voorbij aan de oprechte betrokkenheid die de omwonenden hebben bij de kwaliteit van hun leefomgeving. Over hoe hoog die kwaliteit is, kan verschillend gedacht worden. Ook is een standpunt mogelijk dat het Nationaal Landschap te waardevol is voor windmolens, grootschalige biogasinstallaties en zonneparken. Waarom zou daar elke ontwikkeling mogelijk moeten zijn? Nederland is niet overal hetzelfde. Er zijn twintig nationale landschappen en daar staat behoud van het waardevolle landschap voorop.
