Vragen en antwoorden over de verondieping van de kleiput
WINTERSWIJK - Er is veel te doen over de kleiput aan de Driemarkweg en de plannen voor verondieping. Hieronder wat vragen en antwoorden en feitsen en fabels op een rij.
Door Bernhard Harfsterkamp
Het plan om de met water volgelopen voormalige kleiput aan de Driemarkweg ondieper te maken door er van elders afgevoerde grond in te storten bestaat al sinds 2010. Pas in augustus van dit jaar besloten Burgemeester en wethouders om het plan uit te voeren. Als de gemeenteraad aanstaande donderdag de gebiedsvisie voor het Molenveld (ook wel aangeduid als visie Driemarkweg en omgeving) goedkeurt kan de uitvoering starten. Omwonenden van de kleiput die aan de Driemarkweg en de Vreehorstweg wonen zien 'nut en noodzaak' van dit plan niet. Voor hen is de plas en directe omgeving al mooi genoeg. Ze hebben als Buurt Kleiput Winterswijk op Facebook een pagina, waarop ze berichten met argumenten tegen het plan plaatsen. Ze hebben ook zorgen over het gebruik van licht vervuilde grond. Daarnaast is de SP gestart met een petitie tegen de verondieping. Hieruit blijkt dat er nog steeds vele vragen (maar ook verschillende meningen) zijn over de verondieping van de kleiput. Hieronder worden een aantal aspecten van het plan besproken.
Waarom wordt de kleiput ondieper gemaakt?
Diepe plassen komen van nature in Winterswijk niet voor. Ondiepe plassen daarentegen zijn al eeuwenlang onderdeel van het landschap. De soorten van deze plassen hebben niets aan een diepe plas, waardoor de kleiput een vreemde schakel is in het netwerk van de Winterswijkse natte natuur. Daardoor komen er maar weinig soorten voor in en aangrenzend aan de kleiput. Daarvoor was in eerste instantie ook het water te zuur, maar dat is inmiddels niet meer zo. Toch is het leven in het water niet sterk toegenomen. Daarvoor zijn de oevers veel te steil en zijn er geen geschikte overgangen van dieper naar ondiep. Door de kleiput ondieper te maken en er tevens voor te zorgen dat er glooiende oevers komen met de geleidelijke overgang van diep naar ondiep neemt de variatie toe. Het aantal dieren dat in en bij het water leeft en het aantal verschillende oever- en moerasplanten zal daardoor toenemen, waardoor de natuurwaarde groter wordt.
Hoe is het plan ontstaan?
Het Platform Natuur en Landschap vond het jammer dat de laag grond die bovenop de kalklaag ligt bij de uitbreiding van de Steengroeve onderin de groeve wordt gestort. Daarmee wordt voor natuur waardevol kalkgesteente bedekt. De gedachte was om dit naar elders af te voeren. Zo ontstond de gedachte om de kleiput aan de Driemarkweg hiervoor te gebruiken. De diepe plas had en heeft volgens het Platform weinig natuurwaarden. Met deze opzet zouden zowel in de Steengroeve als in de kleiput de natuurwaarden worden vergroot. Het Platform ging met het plan in 2010 naar de gemeente, de eigenaar van de kleiput. De gemeente liet het plan verder uitwerken door Staring Advies. De afgegraven bovenlaag van de Steengroeve is eerder gestort op een perceel ten zuiden van de steengroeves. Over de uitbreiding van groeve naar de noordkant is een convenant afgesloten. Daarbij is ook afgesproken dat aan de zuidzijde de opgebrachte grond weer wordt verwijderd, zodat daar bloemrijke graslanden op kalkrijke grond kunnen ontstaan, die onder de gestorte grond ligt. Daarvoor zal Staatsbosbeheer verantwoordelijk zijn. Misschien dat deze grond ook gebruik wordt voor de verondieping. Of Sibelco de grond die nu in de groeve wordt gereden naar de kleiput zal brengen is niet waarschijnlijk. Nu zijn er weinig transportkosten, dan meer. Bovendien moet de gemeente dan betaald worden.
Wat is het Platform Natuur en Landschap?
In het Platform Natuur en Landschap werken Winterswijkse en Oost-Achterhoekse natuurverenigingen (Vogelwerkgroep Zuidoost-Achterhoek en KNNV Oost-Achterhoek, met diverse werkgroepen) en individuele natuuronderzoekers en natuurbeschermers samen. Het platform is in 1992 opgericht om effectiever te kunnen samenwerken met de landbouworganisaties en de gemeente in het project Buitengebied dat al snel is omgedoopt in het project Waardevol Cultuurlandschap (WCL) Winterswijk en leidde tot de stichting WCL, die in 2019 25 jaar bestaat. WCL speelt nog steeds een belangrijke (advies)rol bij projecten die met het buitengebied hebben te maken en naast landbouw, natuur en gemeente werken inmiddels veel meer belangenorganisaties in WCL samen. Het Platform Natuur en Landschap wordt nog steeds geraadpleegd door gemeente en ook het waterschap over natuurplannen. In het Platform is jarenlange kennis van flora en fauna van natuur en landschap van Winterswijk gebundeld. De schrijver van dit artikel is een van de oprichters van het Platform en er nog steeds bij betrokken.
Welke grond wordt er voor de verondieping gebruikt?
Voor de verondieping kan alle grond gebruikt worden, die aan de voorwaarden van het Waterschap Rijn en IJssel voldoet. Hiervoor heeft het waterschap een beheerplan opgesteld, waarover ook inspraak mogelijk is geweest. Het waterschap is verantwoordelijk voor de kwaliteit van het oppervlaktewater en zal niet toestaan dat die kwaliteit wordt verslechterd. Daarom zal ook elke partij grond die in de plas wordt gestort gecontroleerd worden. Daarvoor worden monsters genomen. Als de grond niet geschikt is, mag die in niet in de kleiput gestort worden. De grond zal afkomstig zijn van de gemeente Winterswijk en andere leveranciers in de gemeente. Incidenteel zal er ook grond van buiten de gemeente komen, maar de transportkosten zullen dit niet heel interessant maken. Het zal om schone grond gaan en om licht vervuilde grond. Grond van buiten het werkgebied van het waterschap (en dus ook niet uit het buitenland) mag niet gebruikt worden.
Wat is licht vervuilde grond?
In het besluit bodemkwaliteit wordt er schone grond, licht verontreinigde grond en zwaar verontreinigde grond onderscheiden. De licht verontreinigde grond wordt onderverdeeld in kwaliteitsklasse wonen en industrie. Van beide is hergebruik toegestaan. De klasse industrie bevat meer vervuiling dan de klasse wonen. De grond mag alleen hergebruikt worden als een gecertificeerd bedrijf de bemonstering uitvoert volgens een bepaald protocol. Mengen van vervuilde grond met schone grond is niet toegestaan. De grond van de kwaliteitsklasse industrie mag voor de verondieping gebruikt worden, maar zal ook telkens door het Waterschap worden beoordeeld. Het kan dan zijn dat deze grond dan toch voor de verondieping wordt afgekeurd.
Hoe zit het met de grond op het spoorwegemplacement?
De grond op het spoorwegemplacement is licht verontreinigde grond van de kwaliteitsklasse industrie en mag hergebruikt worden. Over de bemonstering van deze grond staan twee rapporten op de website van de gemeente (https://ris2.ibabs.eu/Reports/ViewListEntry/Winterswijk/0c669c7f-5188-4d8b-bc7a-48eaed11a2a3 ). Hieruit blijkt volgens de gemeente dat deze toegepast mag worden.
Verdient de gemeente aan het verondiepen van de put?
Voor de grond wordt een vast afgesproken bedrag, dat de gemeente ook zou moeten betalen als de grond naar een andere verwerker wordt afgevoerd, in rekening gebracht. De gemeente heeft er voor gekozen ook voor de eigen grond die prijs te berekenen. Dat had niet gehoeven. De gemeente had de afvoer van de grond naar de kleiput voor zichzelf goedkoper kunnen maken. Maar met deze opbrengst worden andere projecten uit de visie Driemarkweg en omgeving en de kosten van de verondieping gefinancierd. Andere leveranciers betalen dezelfde prijs als de gemeente Winterswijk. Is dat verdienen aan grond? De gemeente had er ook voor kunnen kiezen geen bedrag voor de eigen grond in rekening te brengen en op een andere manier geld te reserveren voor de projecten uit de visie.
Hoe lang bestaat de kleiput al?
Op www.topotijdreis.nl is de ontwikkeling van de groeve vanaf de jaren dertig van de vorige eeuw te volgen, toen de steenfabriek er de eerste klei won. Tot aan het begin van de jaren zestig werd hier klei gewonnen. De steenfabriek ging daarna verder op de plek waar nu de oude vuilnisbelt lag en daarna daarnaast. Op de plek van de kleiput ontstond een gebied met kleine plasjes en een moerassig gedeelte, dat wel wat weg had van veel ondiepe kleiputjes met oevers naast elkaar. Toen de vuilnisbelt moest worden afgedekt werd de verlaten groeve toch nog dieper uitgegraven. Met de vrijgekomen klei werd de belt afgedekt. Daarna liep de put vol met regenwater en kreeg het zijn huidige aanzien. Door de verondieping ontstaat er natuur die vergelijkbaar is met de situatie uit de jaren zestig en begin jaren zeventig.
Hoe schadelijk is het gebruik van met Japanse duizendknoop verontreinigde grond?
Op de oude vuilnisbelt en in de laagte tussen kleiput en belt groeien al veel uitheemse duizendknopen. Het gaat niet alleen om de Japanse, maar ook om de Afghaanse, de Sachalinse en kruisingen van deze soorten. De van de Bekendijk uit Bredevoort afkomstige grond, waarin resten van Japanse duizendknoop zitten, wordt minstens op drie meter diepte gestort in de kleiput en daarna afgedekt met een meter andere grond. Volgens de gemeente zal de Japanse duizendknoop dan niet boven komen drijven. Mocht er toch nog een enkele plantenrest boven komen drijven dan is de kans dat de kleiput een bron van verdere verspreiding wordt niet erg groot. De resten kunnen dan hier en daar op de oevers terecht komen of via de overloop verderop in het oppervlaktewater terecht komen. De put loopt echter niet vaak over.
Wordt de gehele kleiput verondiept?
Nee, een gedeelte van de put blijft dieper ten behoeve van watervogels. Vanwege broedende watervogels zal hier ook niet het hele jaar door verondiept worden. Twee van de vier steile oevers worden gehandhaafd om cultuurhistorische redenen. Ze vormen een herinnering aan de kleiwinning. Omdat de verondieping geleidelijk aan plaats vindt en het storten van grond in de put "in den natte" gebeurt zal er geen negatieve invloed zijn op het bos ernaast. Bomen kunnen wel last hebben van lagere waterstanden, maar die worden bepaald door het weer. Overigens was het bos er ook al toen de groeve geleidelijk aan door afgraven dieper werd en niet tot bovenaan volstond met water. De vitaliteit van de bomen wordt ook door andere factoren bepaald. Bovendien komt ondiep in de bodem van het bos klei en leem voor, waardoor de omstandigheden over korte afstanden al kunnen verschillen.
Is het zeker dat de natuurwaarden door verondieping zullen verbeteren?
De kans is in ieder geval erg groot. Onder verschillende ecologen en natuuronderzoekers bestaat hier consensus over. Er zullen meer verschillende leefgebieden aanwezig zijn, waardoor er voor meer planten en dieren gunstige vestigingvoorwaarden zijn. Het is onwaarschijnlijk dat dit geen positief effect op de biodiversiteit van het gebied zal hebben.
Hoe lang duurt het voordat de kleiput is verondiept?
Dat is niet te zeggen. De aanbod van geschikte grond is daarvoor bepalend. Het is echter niet de bedoeling dat het tientallen jaren zal duren. De gemeente verwacht niet dat het aantal vervoerbewegingen naar het gronddepot naast de kleiput zal stijgen door de verondieping. Dat aantal wordt minder, omdat niet meer alle grond vanuit het depot naar andere locaties hoeft te worden gebracht.
De antwoorden zijn gebaseerd op de ambtelijke nota's, uitspraken van ambtenaren en wethouder Elferdink, leden van het Platform Natuur en Landschap, rapporten en informatie die via de sociale media te lezen was.