Werken Max van Dam op vijf locaties tentoongesteld
WINTERSWIJK – Op vrijdag 1 juni werd in de Museumfabriek de tentoonstelling rondom schilder en tekenaar Max van Dam geopend door gedeputeerde Josan Meijers. Werken van de in 1910 in Winterswijk geboren schilder zijn op verschillende locaties in Aalten en Winterswijk te zien. Daaronder bevinden zich veel werken die nog nooit zijn tentoongesteld. De expositie wordt ook in het kader van het jaar van het verzet georganiseerd, omdat het 75 jaar geleden is dat er gevangenenopstand was in het concentratiekamp Sobibor, waar Van Dam is vermoord.
Door Bernhard Harfsterkamp
Aanleiding om een grote tentoonstelling rondom Van Dam te organiseren was de overdracht van een collectie met vooral tekeningen aan de Vereniging het Museum. De schenker was Jaap Hemelrijk, die wegens ziekte niet bij de opening aanwezig kon zijn. Later bleek dat hij afgelopen vrijdag is overleden. Hemelrijk was een vriend van Max van Dam, die regelmatig in zijn huis in Bergen aan Zee logeerde. De twee hadden elkaar leren kennen via hun vaders, die elkaar kenden uit de Joodse gemeenschap in Winterswijk. Hemelrijk was wel aanwezig door een indrukwekkende korte film, die Jules Schelvis maakte. Daarin vertelde Hemelrijk over Van Dam. Als zijn dood ter sprake komt raakt hij nog steeds geëmotioneerd. Voor Hemelrijk was Van Dam een bijzonder tekenaar en schilder, die door zijn tragische lot niet beroemd heeft kunnen worden.
Verfijnd schilder
Het werk van Max van Dam is relatief onbekend gebleven, maar in Winterswijk was hij wel bekend. De Vereniging het Museum tentoonstelde al eerder werk van hem en publiceerde een boek over hem. Voor deze grote tentoonstelling zijn bovendien werken door verschillende particulieren in bruikleen gegeven. Ook het zelfportret dat al vele jaren de burgemeesterskamers heeft gesierd is tentoongesteld. Van Dam viel op door zijn verfijnde techniek. Vooral zijn tekeningen zijn zeer detailrijk. Sjoerd Kemeling van de Verening het Museum schetste tijdens de opening kort zijn leven.
Erkenning met Prix de Rome
Al vroeg bleek dat Max van Dam het liefst tekende en schilderde. Hij werd geïnspireerd door Vincent van Gogh en Käthe Kollwitz. Van Dam volgde een opleiding tot tekenleraar in Amsterdam en ging daarna naar de Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen. Belangrijk waren ook twee lange fietstochten, die hij naar Italië en Frankrijk maakte. Onderweg tekende hij voortdurend. Erkenning kreeg zijn talent toen hij de tweede prijs won bij de Prix de Rome in 1938, een aanmoedigingsprijs voor jonge kunstenaars. De eerste en derde prijs werden toen niet uitgereikt, zodat ook beweerd kan worden dat hij won. Mede dankzij Jaap Hemelrijk waren er ook veel contacten met andere kunstenaars. In de Tweede Wereldoorlog probeerde Max van Dam te vluchtten, maar werd hij gepakt en naar Sobibor gebracht.
'Maler, komm 'raus'
'Maler, komm 'raus' is de titel van de tentoonstellingen. Het is een verwijzing naar een gebeurtenis in Sobibor. Van Dam werd uit een rij Nederlandse Joden gehaald, die verdacht werden een opstand voor te bereiden. Die werden meteen daarna vermoord. Van Dam mocht nog even blijven leven, omdat hij op dat moment waarschijnlijk aan een portret van een SS-er werkte. Van Dam stierf op 20 september 1943, kort voor de grote opstand in Sobibor. In Polen wordt die opstand in het najaar eveneens herdacht. Een deel van de werken van de schilder, waaronder het portret van de burgemeesterskamer, zal daar dan ook tentoongesteld worden. Burgemeester Bengevoord vond het bijzonder eervol dat hij ook kort nog iets mocht zeggen. "Het is best gek om te beseffen dat Max van Dam stierf op een leeftijd waarop ik burgemeester werd en er niet meer is. Maar je bent er pas echt niet meer, als er niet meer over je wordt gepraat." Max van Dam is daarom mede dankzij de tentoonstellingen weer volop aanwezig.
De schilderijen en tekeningen van Van Dam zijn te zien in de Museumfabriek, de Wereld van Wenters en de synagoge in Winterswijk, en in het Nationaal Onderduikmuseum en de synagoge in Aalten. Er kan een passe-partout van zes euro voor alle locaties gekocht worden.
