Trommelende wethouder opent tentoonstelling
Tekeningen, etsen en schilderijen Günter Grass in Koppelkerk
Door Bernhard Harfsterkamp
BREDEVOORT - Op donderdag 5 oktober werd de tentoonstelling Beeldtaal van Günter Grass in de Koppelkerk in Bredevoort geopend. Grass is bij veel mensen alleen bekend als schrijver. Zijn bekendste werk is Die Blechtrommel, dat ook verfilmd is. Wethouder van cultuur Henk Rijks, die als opgroeiende jongen het boek las en later de film zag herinnerde zich "met tranen in de ogen dat kereltje dat op de trommel slaat". Daarna werd hij zelf even een kereltje dat roffelde op de roodwitte blikken trommel, waarmee de bijzondere tentoonstelling geopend was.
De Koppelkerk, die sinds 2015 een vrijplaats is voor kunst en cultuur, is in het korte bestaan opgevallen met tentoonstellingen, lezingen, literaire cafés, poëzieavonden en nog veel meer. Het culturele aanbod in de gemeente Aalten is daardoor zeker vergroot. De tentoonstelling met het beeldende werk van Günter Grass mag gerust een van de hoogtepunten worden genoemd. Sylvia Heijnen, directeur van de stichting Koppelkerk, was dan ook zichtbaar trots. "Het is een voorrecht deze expositie te tonen." Aanleiding was de Otto Pankok-tentoonstelling van 2016, waarbij voor het eerst werd samengewerkt met het Otto Pankokmuseum in Haus Esselt in Hünxe. Dat beviel zo goed, dat er een vervolg moest komen. "We dachten aan Pankok en zijn beroemde leerlingen. We moesten er één kiezen. Dat werd Günter Grass."
Voor de tentoonstelling werd ook samengewerkt met het Günter Grass Haus in Lübeck, waar een deel van het beeldend werk vandaan komt. "We waren 'overwelmd' door de veelheid aan kunst", zei Heijnen. Daarom kwam snel de vraag wat er gepresenteerd moest worden. Als centrale thema's werden gekozen voor de politieke kant van Grass en de verweving van literatuur en beeldende kunst. Wie boeken van Grass heeft gelezen en de tentoonstelling bezoekt zal allerlei tekeningen zien, die een relatie hebben met zijn literaire werk. De omslagillustraties van zijn boeken verzorgde Grass vanaf zijn debuut Die Blechtrommel al altijd zelf. De naam van de tentoonstelling 'Beeldtaal' lag voor de hand, want Grass drukte zich uit in beeld en taal.
De tentoonstelling kon gerealiseerd worden dankzij een financiële bijdrage van de Euregio. Een nevenprogramma kon tot stand komen dankzij een bijdrage van de gemeente Aalten. Onderdeel van dat programma zijn twee lezingen over de schrijver en beeldende kunstenaar Grass. Daarnaast is er een educatief programma ontwikkeld voor de bovenbouw van het basisonderwijs en de eerste twee klassen van het voortgezet onderwijs. De leerlingen maken in de Koppelkerk kennis met het werk van Grass. Ze mogen proberen te achterhalen wat de 'boodschap' was van het werk van de Duitse schrijver en hoe hij die 'verpakte' in zijn tekeningen. De leerlingen mogen daarna ook zelf proberen verhaal en beeld te combineren.
Jan Gielkens die dertien boeken van Günter Grass vertaalde, kende de schrijver sinds 1982. Vertalen gebeurde niet alleen thuis achter de werktafel, maar bij elk nieuw boek werd uitgebreid gesproken met de schrijver. "Er waren besprekingen met de vertalers, die wel vijf tot twaalf dagen duurden. Grass besefte de waarde van het werk van de vertaler", zei hij. Het schrijven en het beeldend werk gingen altijd hand in hand. Gielkens vertelde dat Grass het strak organiseerde. Elk jaar had hij vaste perioden dat hij aan zijn romans schreef. Daarna was er aandacht voor poëzie en beeldende kunst. Grass was een geëngageerd schrijver, die graag zijn mening gaf over actuele politiek en daarvoor tijd vrij maakte. Gielkens noemde de 'Arbeitsbücher', de werkboeken die de schrijver en tekenaar voortdurend maakte. Daarin werden teksten en tekeningen gecombineerd. De vertaler vindt het jammer dat de beeldende kant van Grass minder bekend en geliefd is. Voor de schrijver was het zeer belangrijk. "Jammer dat Grass er zelf niet meer is om ons hier rond te leiden. Hij had het met plezier gedaan."
Wethouder Rijks vond het bijzonder om tussen de tekeningen van de schrijver te mogen staan. Hij noemde Grass een kunstenaar die 'ons menselijke waarden wil meegeven'. Maar die zelf ook niet perfect is. In zijn boek 'De rokken van de ui' uit 2006 vertelde Grass over een verkeerde keuze die hij aan het einde van de Tweede Wereldoorlog had gemaakt. Hij was lid van de Waffen SS geworden. Uit schaamte zweeg hij erover, maar in 2006 vond hij eindelijk de woorden om er openhartig over te vertellen. Dat leidde tot veel kritiek van boze mensen, want Grass had vaak anderen, vooral politici, terecht gewezen die in zijn ogen verkeerd handelden. Hij reageerde in Dummer August met gedichten als Mein Makel (mijn smet). Rijks citeerde er uit. Grass noemde de critici 'Leute mit makellos weisendem Finger'. Maar wie kan met smetloze vingers vermanend naar anderen wijzen zonder iets om zichzelf over te schamen? "Laten we allemaal eerst onze eigen uien afpellen", zei Rijks. "Wie is er daarna nog 'makellos'..."
De tentoonstelling is tot en met 24 december te bezoeken op vrijdag tot en met zondag van 11.00 tot 17.00 uur. De entree bedraagt vijf euro, inclusief een kopje koffie of thee. Er is een nevenprogramma met lezingen. Vertaler Jan Gielkens houdt op 10 november een lezing over de schrijver Grass. Op 25 november geeft kunsthistorica Maria Driessen een lezing over Grass als beeldend kunstenaar. De verfilming van Die Blechtrommel wordt op 15 december vertoond in het Filmhuis Bredevoort.
