Vijf Nijmeegse studenten onderzochten de oorlogsplakboeken van burgemeester Kneppelhout
Algemeen“Beeld van Winterswijk in de oorlog proberen te nuanceren.”
Door Bernhard Harfsterkamp
WINTERSWIJK – Over de oorlogsjaren van burgemeester Johannes Kneppelhout was tot nu toe weinig bekend. Daar is een eind aan gemaakt dankzij vijf studenten geschiedenis van de Radboud Universiteit uit Nijmegen. Zij onderzochten de oorlogsplakboeken van de burgemeester en presenteerden onlangs hun bevindingen.
Per toeval herontdekt
Kneppelhout werd in 1938 burgemeester van de gemeente Winterswijk. In 1941 werd hij door de Duitse bezetter opgepakt en overgebracht naar de gevangenis in Scheveningen. Na zo’n tien weken kon hij terugkeren naar Winterswijk, maar intussen was hij uit zijn ambt ontzet. In die tijd was hij al begonnen aan zijn oorlogsplakboeken. Ze werden vorig jaar per toeval herontdekt in de verzameling boeken en documenten van het Historisch Informatiepunt in de Museumfabriek. Niemand had tot dan goed gekeken in de drie boekwerken. “Ze bevatten knipsel, officiële mededelingen en aantekeningen van de burgemeester”, zei Hans van Lith, voorzitter van de Vereniging het Museum. “We wisten dat we iets bijzonders in handen hadden. Om daar beter naar te kijken hadden we deskundigheid nodig.” Die werd gevonden in Nijmegen.
Kneppelhout maakte in de oorlog andere keuzes
De studenten lichtten toe hoe ze hun onderzoek hadden opgezet en wat ze gevonden hadden in de boeken. Ze hebben hun beeld aangevuld door gesprekken met Willem Kneppelhout, de nog levende zoon van de oud-burgemeester en Ben Renskers, die veel kon vertellen over Winterswijk in die periode. Voor de studenten was het hun eerste onderzoek in opdracht. Mathilde Waalders vertelde dat het beeld in Winterswijk tot nu toe is overschaduwd door burgemeester Bos, die als NSB-er in 1942 burgemeester werd. Mede door hem kreeg Winterswijk het imago van NSB-dorp. Geprobeerd is dat beeld de laatste jaren al enigszins bij te stellen. “Dat imago is jammer”, zei Waalders. “Achteraf is het gemakkelijk te zeggen wie goed of fout was. Daarbij gaat het om keuzes maken. Kneppelhout heeft in de oorlog andere keuzes gemaakt. Wij hebben het beeld van Winterswijk in de oorlog met ons onderzoek proberen te nuanceren.”
Steeds meer toespraken
Joëlle Brand vertelde hoe de studenten hun onderzoek hadden aangepakt. Naast de oorlogsplakboeken hebben zij de notulen van de gemeenteraad uit die periode bestudeerd. “De boeken van Kneppelhout bevatten eerst vooral artikelen uit de NRC, daarna uit de Tubantia”, zei Brandt. “Hij onderstreepte passages en schreef er opmerkingen bij.” De burgemeester las de kranten goed en had later in de oorlog ook nog andere bronnen, zoals radio Oranje. Later in de oorlog waren er geen kranten meer en kregen de boeken meer het karakter van een dagboek. Wat de studenten opviel was dat Kneppelhout tijdens zijn periode als burgemeester nooit toespraken hield aan het begin van de gemeenteraadsvergadering. Dat veranderde na het begin van de oorlog. “Het was een erg moeilijke periode”, zei Brandt, “Kneppelhout sprak daarbij de hoop uit dat de oorlog tijdelijk zou zijn en er een einde aan de Duitse bezetting zou komen.” De burgemeester riep de Winterswijkers ook op om de rust te bewaren en niet tot onverstandige daden over te gaan.
‘Mooi beeld van een bestuurder in een moeilijke tijd’
De Duitse bezetter vond toch dat Kneppelhout niet voldoende Duitsgezind was. Daarom werd hij opgepakt en naar de gevangenis in Scheveningen overgebracht. Later tijdens de oorlog werd hij opnieuw gearresteerd en was hij een van de vele gijzelaars, die een tijdlang werd vastgehouden in een kamp in Sint Michielsgestel. Hij keerde terug naar Winterswijk, waar burgemeester Bos hem probeerde definitief weg te werken. In 1943 verliet Kneppelhout met zijn gezin de gemeente om er in 1945 terug te keren om weer burgemeester te worden. Dat bleef hij daarna nog tien jaar. Het eerste exemplaar van het boekje met de onderzoeksresultaten werd overhandigd aan Willem Kneppelhout. Het tweede exemplaar werd overhandigd aan burgemeester Joris Bengevoord. De studenten hopen nog een ‘populaire’ versie, een voor een breder publiek, te mogen schrijven. “Het onderzoek geeft een mooi beeld van een bestuurder in een moeilijke tijd”, zei Bengevoord. “En hoe hij omging met alle dilemma’s.”
“Johannes Kneppelhout. Het leven van een oorlogsburgemeester, gijzelaar en vader” is samengesteld door Coen Stikkelborek, Joëlle Brand, Leander Nikkels, Luuk Spierings en Mathilde Waalders. Het is verkrijgbaar in de Museumfabriek.
