Ron Dorland kocht een huis met een verhaal

WINTERSWIJK - Een oud huis spreekt tot de verbeelding. Wie woonden er, wat is er allemaal gebeurd? Toen Ron Dorland in 2019 zijn huis aan de Gasthuisstraat 104 kocht, sprak de verkoper over een foto waarop te zien was dat het huis in WO2 getroffen is door een blindganger. Dat verhaal maakte Ron nieuwsgierig. Hij ging op onderzoek uit en kwam er achter dat de woning een bijzondere geschiedenis heeft. Een geschiedenis waar hij tijdens de afgelopen Open Joodse Huizenroute voor het eerst over vertelde.

Door Sander Damen

“Het huis is getekend door de bekende architect J.J. Post”, vertelt Ron. “Het is gebouwd in 1906 in opdracht van Abraham de Leeuw. Waarschijnlijk heeft Boer Balink hier ook een rol in gespeeld, die ook de Prins Hendrikstraat aan heeft laten leggen. In die straat heeft Post ook villa Aurora getekend. Ik vermoed dat Post en Boer Balink maatjes waren. Later is in dit huis de familie De Leeuw gaan wonen. Het huis is enige tijd vernoemd geweest naar zijn vrouw Geziena. Wij zijn van plan die naam weer aan het pand terug te brengen.”

Mozes Simon Kan
Het bijzondere verhaal dat Ron ontdekte, begint als de Winterswijkse sociaal actieve, alleenstaande en slechtziende Mozes Simon Kan de woning betrekt. “Mozes Simon Kan was leraar Duits aan de plaatselijke ULO en daarnaast ook verzekeringsagent”, vertelt Ron. “Hij vervulde ook diverse vrijwilligersfuncties als bestuurslid en penningmeester van de plaatselijke bibliotheek en leeszaal en vanaf 1933 was hij ook secretaris van het Joodsche Vluchtelingen Comité. Hij werd zeer gewaardeerd en gerespecteerd in de Winterswijkse gemeenschap. Zijn werkzaamheden voor het Joodse Vluchtelingen Comité kunnen de aanleiding zijn geweest voor de overval met zware mishandeling die in de woning plaatsvond op de avond van woensdag 22 juli 1936.” Dat comité hielp Duitse Joden die Duitsland toen ontvluchtten voor het naziregime.

Indringer gevonden door speurhond
“Op die avond is een indringer het huis ingegaan”, vertelt Ron. “Hij heeft zich boven verstopt en Mozes Kan en zijn huishoudster Berthe Northeimer opgewacht. Toen Mozes Kan naar boven ging, is hij door de indringer aangevallen. Bertha is op het tumult afgekomen en door haar hulpgeroep is de indringer gevlucht.”

Mozes Kan raakt bij de aanval zwaargewond. Bij de worsteling tussen Kan en de indringer is een stuk stof van de daders kleding achtergebleven. “Er is daarom een politiespeurhond uit Rekken opgeroepen”, vertelt Ron. “Die heeft er heel lang over gedaan om hier te komen, maar uiteindelijk toch de dader opgespoord.”
Die dader bleek afkomstig uit de kringen van de nazigezinde NSDAP. “De mishandeling leidde tot veel onrust in Winterswijk, mensen gingen de straat op en in een manifest werd opgeroepen tot een protestvergadering in café Flora aan de Vredenseweg”, vertelt Ron. “Op de protestvergadering zouden twee sprekers zijn maar deze kwamen niet opdagen. Hoogstwaarschijnlijk nadat druk op hen is uitgeoefend door ‘hogere machten’...”

Vermoord
De dader verbleef een aantal weken in de gevangenis in Zutphen maar is niet veroordeeld. Mozes Simon Kan en Bertha Northeimer woonden tot 5 oktober 1942 in de woning waar ze sinds maart 1940 onderdak aan de Duits Joodse vluchteling Kurt Handgriff gaven. Toen werden ze gedeporteerd naar Auschwitz.
“Vanaf april 1941 woonde ook het gezin Windmuller bij Mozes, Bertha en Kurt in”, vertelt Ron. “Zij waren door de Duitsers uit hun winkel en woning gezet. Drie leden van de familie Windmuller, Joseph, Rika en Lieze, zijn op 19 oktober vermoord in Auschwitz. Mozes Simon Kan en Bertha Northeimer zijn vlak voor de deportatie met elkaar getrouwd. Ze wilde niet dat Mozes in eenzaamheid zou sterven. Zij en Mozes zijn op 19 februari 1943 vermoord in Auschwitz. Kurt Handgriff is in 1944 in Bergen-Belsen vermoord. Het grijpt ons erg aan dat die dingen gebeurd zijn.”

Door navraag bij Oud Winterswijk is Ron in het bezit gekomen van een foto van de schade die de blindganger heeft aangericht aan de woning. “Gelukkig was het een blindganger”, zegt Ron daarover.

Onderzoek
Om dit verhaal te kunnen documenteren deed Ron vooral bureau-onderzoek. “De aanleiding was een foto die ik van de vorige eigenaar kreeg waarin te zien was hoe een blindganger de woning had getroffen”, zegt Dorland. “Ik ben toen gewoon begonnen met ons adres te googlen. Dat leverde best veel informatie op. Ook kreeg ik informatie over onze woning van het Gelders Genootschap toen deze onze woning kwamen inspecteren nadat we een monumentenstatus aangevraagd hebben. Daarnaast vond ik veel informatie bij Oud-Winterswijk en het Gelders Archief.”