Natuurbeheer, een pad met obstakels en dilemma’s

Gesprek met boswachter André Westendorp van Natuur-monumenten

Door Clemens Bielen

Winterswijk- Het begon met de constatering dat er mest uitgereden was op het grasland van ‘Het Bönnink’, dat door Natuurmonumenten wordt beheerd. Zeer opmerkelijk, want bemesting staat tegenwoordig niet alleen in een kwade reuk als het gaat over het neusorgaan, maar ook als het gaat over de stikstofdepositie in de buurt van natuurgebieden. Verder was er uitbundige bramengroei, een indicator voor veel stikstof, op het grasland. Een reden om contact op te nemen met de verantwoordelijke beheerder van dit stukje natuur.

‘Het Bönnink’, een parkachtig landgoed in Engelse landschapstijl, ligt geklemd tussen de bebouwde kom van Winterswijk en het Hilgelo. De Ratumse beek slingert zich een weg door het gebied en gaat na samenvoeging met de Whemerbeek verder als de Groenlose Slinge. Vanuit de bebouwing van de Winterswijkse kant is er een vrij hoge recreatiedruk van hondenuitlaters en wandelaars, die via twee klaphekken het open grasland kunnen doorkruisen.

Verder grenst het Bönnink aan drie relatief rustige campings, en ligt het ‘rumoerige’ Hilgelo zeer dichtbij. Zijn de campinghouders en ‘Leisurelands’ (Hilgelo) het al oneens over de invulling van de recreatie, ook Natuurmonumenten kent vele dilemma’s over het gebruik van de natuur. Het blijkt dat het als natuurbeheerder niet eenvoudig is om te laveren tussen de verschillende belangen, die het gebruik en het behoud van de natuur met zich meebrengen. Dat levert voortdurend strijd op die in het nieuws komt, maar…….. er gaat ook veel goed.

Landbouwinclusieve natuur of natuurinclusieve landbouw
André Westendorp is sinds vijf jaar coördinator natuurbeheer van de gronden van Natuurmonumenten in de omgeving van Winterswijk. Hij spreekt met passie over zijn beroep.

Westendorp: “Algemeen wordt het beeld geschetst dat landbouw en natuur niet samen gaan en lijnrecht tegenover elkaar staan, maar veertig procent van onze gronden wordt door boeren beheerd. En ik breng heel veel tijd door met gesprekken met boeren. Er zijn wel degelijk boeren, die het belang van diversiteit van de natuur inzien. Dat levert interessante gesprekken op en zorgt voor wederzijds begrip.”

Westendorp geeft graag uitleg over de bemesting en de bramen.
“Sommige gronden van Natuurmonumenten zijn verpacht, zoals het landgoed ‘Bönnink’. De weide valt onder kruidenrijk en faunarijk grasland, en het beheer is gericht op het behoud van de aanwezige flora, broedvogels en insecten (vlinders, sprinkhanen), en wordt voor ons beheerd door een extensieve boer met melkvee. Bemesting is op de meeste terreinen niet toegestaan. Hier op ‘Het Bönnink’ is sprake van onderhoudsbemesting met ruwe stalmest met veel stro. Drijfmest is niet toegestaan.”

Het belang van biodiversiteit
De waargenomen uitstervingsgolf van de laatste decennia baart zorgen. Gezonde natuur met veel verschillende plant- en diersoorten (biodiversiteit) kan gemakkelijker veranderingen opvangen. Het maakt de natuur weerbaarder en veerkrachtiger.

Westendorp: “ We zitten hier op schrale zandige ondergrond met vier droge zomers achter de rug. De huidige graslandontwikkeling willen we in stand houden en daarbij past een incidentele gift met ruwe stalmest. Daardoor komt er wat humus in de grond, waarmee het vochtvasthoudend vermogen wordt verhoogd en het bodemleven wordt verrijkt. Er is regelmatig overleg tussen Natuurmonumenten en de Pachter. Naarmate er meer beperkingen aan de boer worden opgelegd, wordt de pachtprijs verder aangepast.

De braam komt hier van nature al veel voor. De struik geeft ook een structuurverrijking en is voor bepaalde vlindersoorten een belangrijke nectarvoorziening. Een deel van dit soort ruige bosjes laten wij bewust staan omdat ze ook bescherming en voedsel bieden aan de fauna.”

Kruidenrijk is het terrein zeker. Westendorp: “Kijk hier wordt ik nou gewoon blij van: die diversiteit, paarse dovenetel, margriet, ooievaarsbekje, veldbies, akkerviooltje, muur en nog vele andere soorten.” Zijn verhaal wordt geïllustreerd door een oranjetipje (vlinder), dat van pinksterbloem naar pinksterbloem fladdert om nectar bij zijn voorkeursplant (waardplant) te tanken en zijn eitjes af te zetten. De rupsen eten van de pinksterbloem.

Leren van elkaar
Inleven en kennisnemen van de problemen van de ander levert wederzijds begrip op. Zo zijn er niet alleen cursussen voor boeren over de natuur, maar ook voor boswachters over het boerenbedrijf.
De melkopbrengst op dit grasland is beduidend minder. Het grasland is geschikter voor jong vee en voor ‘droogstaande’ koeien. De pacht is daar op aangepast. We zoeken altijd de balans tussen natuur- en landschapswaarde enerzijds en bruikbaarheid voor het agrarisch bedrijf anderzijds.
Het gewenste beheer is echter wel bepalend voor Natuurmonumenten.’

Amfibieën in de problemen
Ondanks de maatregelen om water langer vast te houden door de eerdere kanalisatie terug te draaien en de oude waterlopen weer te herstellen, hebben onder andere amfibieën door de toenemende droogte een flinke tik gekregen. Westendorp: “De poelen zijn nodig voor de voortplanting van kikker, salamander en libellen. Als de poel al vroeg in het voorjaar droog komt te vallen vervalt een heel jaar van voortplanting. Deze soorten krijgen dan al snel problemen om zich in stand te houden.”
Verder kunnen mountainbikeroutes (MTB-routes) voor amfibieën een probleem vormen.
Westendorp: “Reptielen willen graag in het zand een beetje opwarmen. Voor de levendbarende hagedis kan dat de dood betekenen op een MTB-route, die kriskras door de bosjes loopt.”
In een vrij recente rechtszaak stelde de rechter, dat een MTB-route in het bos geen intensieve recreatie is. Daar kan verschillend over worden gedacht. Wandelaars en mountainbikers ‘botsen’ verbaal nogal eens. Het feit dat er rechtszaken over worden gevoerd geeft al aan, dat voorzichtig laveren met begrip voor elkaars belang - of dat nu de natuur zelf of de recreatievorm is - de hoogste prioriteit heeft.

Afsluiten of openstellen
Een andere overweging, die telkens weer gemaakt moet worden is het openstellen of juist afsluiten van een natuurgebied. Dertig jaar geleden was een veel groter gebied van het ‘Bönnink’ toegankelijk voor het publiek; de bebouwde kom van Winterswijk was nog niet zo ver opgerukt.
Westendorp: “Ik ben er een voorstander van om de natuur bij de mensen te brengen, want ‘onbekend maakt onbemind’, maar tegelijkertijd moet je ook rustgebieden vastleggen om de natuur te beschermen.”

Drugsafval
En ten slotte wordt er in toenemende mate drugsafval in de Achterhoekse natuur gedumpt. Giftige stoffen, die een gevaar vormen voor plant, dier en mens.
Westendorp: “Criminelen lozen hun afval, waar het hun uitkomt. Dat is niet alleen zeer schadelijk voor de natuur, maar brengt ook hoge opruimkosten met zich mee.”
Alle ‘gebruikers’ van onze natuur, beroepsmatig of recreatief, geven aan dat zij natuur erg belangrijk vinden, maar de vraag is ‘natuurlijk’ welke behoeften zij daarvoor willen offeren.

In dit perspectief was een gedicht van Bert Scheuter in het Achterhoek Nieuws opmerkelijk.
Bert Scheuter van het dichterscollectief ‘Dichter des Achterhoeks’ hield de gebruikers van drugs een spiegel voor. De verantwoordelijkheid voor de vervuiling/vergiftiging door drugsafval ligt ook bij de drugsgebruiker. Geen gebruikers, geen productie, geen afval.

Het schadelijk milieu van dikke ikke 

Je komt, zeg jij, niet aan mijn vrijheid
om over het parkgazon te gaan.
Plaats bordjes wat je wilt, niets stopt
mijn individuele nood gras te belopen,
dus wat maakt ‘pas ingezaaid’ mij uit je harkt en zaait maar fijn opnieuw.

Je blijft, zeg jij, van mijn vrijheid af
om pick te nicken op de paarse hei
en ikzelf maak uit of het natuur is
dat ik met hike of bike doorcross gaat die beestenboel maar even slapen
en bomen trap ik zelf wel uit het bos.

Je komt, zeg jij, niet aan mijn vrijheid
om mij te amuseren zoals ik dat wil
dus gaat geen ander over mijn genot,
mijn jenevers zijn niet aan de albedil.
Het zijn mijn joints, het zijn mijn pillen,
mijn drugsdesign gaat jou niet aan.
Ik neem in breedste zin mijn vrijheid
om te doen lozen wat en waar ik wil mijn chemisch pillengif vloeit nu en hier
in wat óók natuur van mij is - en zo
betalen wij samen voor mijn vertier!