Zorgen om teloorgang karakteristiek coulisselandschap

Noodkreet van bezorgde buurtschap bewoners Kotten

Door Clemens Bielen

WINTERSWIJK -  Er zijn Nederlanders die het gedoogbeleid in dit land verfoeien. Volgens anderen moet er juist meer ruimte worden gegeven. Het blijkt niet gemakkelijk om de wetten te ondersteunen door handhavingsbeleid. De laatste tijd komen er bij Achterhoek Nieuws regelmatig berichten binnen van burgers, die betrekking hebben op handhaving en toezicht. 

Deze week: Gaat het karakteristieke coulisselandschap langzaam verdwijnen?
Je kunt geen beschrijving van de omgeving van Winterswijk lezen zonder al snel de term ‘karakteristiek coulisselandschap’ tegen te komen. Niet overal wordt er zorgvuldig omgegaan met het visitekaartje van Winterswijk. Bewoners uit de buurtschap Kotten zien het met lede ogen aan.

Er moet snel een kentering komen en handhaving is een belangrijke schakel daarin, volgens een groep buurtbewoners aan de Kuipersweg.

Frank Mingelen heeft een bed & breakfast, woont nu vijf jaar in de buurtschap en is ambassadeur van de Achterhoek. Ewald werkte 35 jaar in de bosbouw. Ed, geen boer, heeft mogen deelnemen aan de cursus ‘Natuurbeheer en Ondernemerschap’ voor boeren. De laatste twee (achternamen zijn bekend bij de red.) wonen al decennia lang in Kotten. Het ontbreekt de drie niet aan kennis, maar bovenal zien zij het onder hun eigen ogen gebeuren: de houtwallen veranderen in boomlanen.  
Zij staan niet alleen in hun strijd tegen de teloorgang van het coulisselandschap. In 2018 luidden de Gelderse Natuur- en Milieufederatie en Natuurmonumenten al de noodklok. Zij waarschuwden onder andere voor het verdwijnen van de biodiversiteit in samenhang met de kwalitatieve achteruitgang van de houtwal. Het coulisselandschap zou veranderen in een graswoestijn; de term ‘grasfalt’, die gebruikt werd, spreekt boekdelen.

De kleur groen is geen garantie voor waardevolle natuur met veel biodiversiteit. Frank Mingelen: ”Mijn gasten vinden het gras prachtig mooi groen. Ik vraag dan altijd of ze ook andere planten tussen het gras hebben gevonden”.
Niet alleen vormen de coulissen een lust voor het oog. De houtwallen zijn van grote waarde voor flora en fauna. Zij bieden bescherming voor insecten, planten en dieren, zorgen voor broedplaatsen en fungeren als verbindingszone. Zo spreekt de natuurliefhebber Mingelen.

Fysieke hindernis
Voor boeren die jarenlang geïnspireerd werden door een kabinetsbeleid waar schaalvergroting en productieverhoging boven het belang van natuur en landschap stond, is de houtwal eerder een fysieke hindernis en zorgt voor een lagere productie door onder andere schaduwvorming.

Tijdens een wandeling door de buurtschap niet ver van het Wooldse Veen laten Frank, Ed en Ewald de veranderingen in het landschap zien. Houtwallen waarvan alleen nog maar enkele hoge bomen zijn blijven staan. Stukjes land die vroeger omsloten werden door dichte houtwallen ontnamen het zicht op andere boerderijen. “Ik kon jouw boerderij vroeger echt niet zien”, laat een van de mannen de anderen weten.

Luchtfoto’s
Ed: “Dat sommige houtwallen vrijwel verdwenen of heel erg doorzichtig zijn, is goed te zien op vergelijkende luchtfoto’s van Google. Hij laat twee luchtfoto’s van hetzelfde gebied zien uit 2006 en 2021. Daarop is ook duidelijk, dat onder andere een 300 jaar oude eik rond 2016 verdwenen is. Volgens de bezorgde mannen, die meerdere buren vertegenwoordigen, worden de houtwallen onvoldoende gespaard door de boer, die daar zijn graslanden beheert en er bestaat nog steeds ongeloof over het (met vergunning) kappen van de oudste boom in Kotten.

Diverse telefoontjes en e-mails naar de gemeente over de uitvoering van onderhoudswerkzaamheden aan een houtwal, de afgelopen weken, hebben nooit tot daadwerkelijke actie van de gemeente geleid. Ed betreurt dat: “Er zou meer gehandhaafd mogen worden.” Ewald weet als voormailg bosbouwer precies wat wél en wat niet mag en hij weet dus ook dat er vaak de hand mee wordt gelicht.

Een andere visie
Heeft de gemeente de afgelopen jaren weggekeken? Boer Edwin ziet dat anders.
Hij heeft een veehoudersbedrijf met 300 melkkoeien met 160 hectare grond in gebruik, deels in eigendom, deels pacht. De koeien blijven op stal en het gebied in Kotten zorgt voor het benodigde gras. Hij is bekend met de kritiek op het beheer van zijn houtwallen, maar neemt wel een ander standpunt in: “De houtwal moet onderhouden worden, anders overwoekert het ook. Vaak gebeurt het niet of te laat. Dan moet het ook een keer rigoureus gebeuren en goed uitgedund. Na twee jaar is het dan ook weer dicht. Snoeien doet groeien. De bomen moeten blijven groeien, de opslag moet er tussenuit.”

“Ik heb misschien een iets andere visie, ik heb grote machines, het gras heeft licht nodig, maar bovendien zijn mijn machines nogal hoog en ik wil niet dat de takken tegen mijn spiegels en ruiten komen, die dan kapot gaan. Toen ik het gebruik kreeg, was er 25 jaar niets aan gedaan en dan lijkt het misschien wat rigoureus. Er staan ook nog wat afrasterpaaltjes in de wal, dus zover heeft de wei eerder nog gelopen. Daar hoor ik de anderen dan niet over.”

De oude boom
Over het verdwijnen van de 300-jarige boom, die door vier volwassenen nog niet kon worden omarmd, is Edwin heel duidelijk. “Bij de ruilverkavelingscommissie kon je aangeven waar nieuwe inritten moesten komen en waar sloten gedempt of gegraven konden worden. Bij de boom was slechts een doorgang van 3 meter. Ik heb gevraagd of de boom weg kon en tot mijn eigen verbazing heb ik toestemming gekregen. Er was nog een landschapsarchitect mee geweest. Ik ben er wel blij mee, voor mij is het efficiënter.”

Meer partijen, die voor vraagtekens zorgen
Met verbazing wordt er ook gekeken naar een vochtige laagte, die door de provincie met 80-100 cm is opgehoogd met verwijderde grond uit het nabijgelegen Natura 2000-gebied. In het midden stonden 6 grote beeldbepalende bomen met een slootje. Het slootje is gedempt. De bomen hebben in de winter en lente in het water gestaan, omdat het water niet weg kon. Drie bomen hebben al het loodje gelegd, de drie anderen zijn ook ten dode opgeschreven. Nu is er een kapvergunning voor aangevraagd. Het gebied is aangeduid als GO-zone (Geconsolideerde Omgevingsverordening), waaronder ook bescherming van natte landnatuur valt. Volgens het drietal past de recente ophoging daar niet in. Evenmin de drainage in een - ‘te diepe’ sloot - waarvoor door het waterschap een vergunning moet zijn afgegeven. De investering in het Natura 2000-gebied is, zo lijkt het, op vervoers-technische gronden 300 meter verderop weer tenietgedaan.

Grijs gebied 
De inhoudelijke beoordeling voor het verlenen van een vergunning of het goedkeuren van uitgevoerde werkzaamheden wordt bemoeilijkt door het onvoldoende definiëren van het opschonen van een houtwal. Is ‘snoeien in het broedseizoen en in de zomer, en spuiten tegen onkruid’ wel een goed idee, vragen de klagers zich af. En is opsnoeien tot op 8 meter hoogte wel de bedoeling?

Wat door de omwonenden wordt aangeduid als een houtwal, ook wel ‘boerengeriefhoekje’ genoemd, wordt door de boer omschreven als ‘een slootje met een beetje opslag’, ‘het puntdraad zat er nog gewoon tussendoor’. Waar de ene partij spreekt over ‘omzagen, rooien en beschadigen’, spreekt de andere partij over ‘snoeien doet groeien’.

Maar foto’s liegen niet. Ed: “Het aanbieden van de cursus: ‘Natuurbeheer en Ondernemerschap’ op de agrarische scholen en aan de boeren, kan de natuur en de boer nader tot elkaar brengen.”

De huidige handhaving zou tekort schieten
Waar twee belangen langs elkaar schuren en partijen letterlijk en figuurlijk de randen opzoeken, is handhaving van bestaande wetgeving van essentieel belang. En daar schortte het de laatste jaren aan, volgens het drietal. Herhaalde meldingen per telefoon en e-mail worden in de meeste gevallen niet beantwoord, beloftes om terug te bellen, worden niet nagekomen. Ontmoedigend, zo vinden de mannen.

De gemeente heeft aangegeven, dat er - nu - contact is opgenomen met de melders. De bomendeskundige heeft inmiddels de situatie beoordeeld: hij acht de uitgevoerde werkzaamheden acceptabel in het kader van normaal beheer en onderhoud. De omgevingsvergunning voor het kappen van de bomen zal binnenkort worden verleend met herplant- en instandhoudingsplicht met de toevoeging: “Wij zullen er ook op toezien dat de houtwal niet verdergaand voor landbouw in gebruik wordt genomen.”

Achterhoek Nieuws had de gemeente ook gevraagd naar de oorzaken van het uitblijven van respons op de klachten. Een rechtstreeks antwoord daarop is achterwege gebleven. Ad hoc is er gereageerd. Of er ook naar een structureel betere communicatie met de burger wordt gekeken is onbekend.  

Hoe verder?
Dit gebied met de tegengestelde belangen van maximale productie en bemesting aan de ene kant, tegenover rust en afname van de stikstofdepositie aan de andere kant, zou volgens de groep een mooie pilot kunnen zijn om samen met de agrariërs te onderzoeken waar voor beide partijen kansen liggen, mogelijk door andere vormen van minder intensieve landbouw gerelateerde veeteelt rondom de kwetsbare gebieden. Daar liggen misschien kansen, gezien de uitspraak van Edwin: “Zes of zeven jaar geleden was hier een pilot met subsidie en dat was leuk, dan was het nog rendabel. Als je dan iets minder opsnoeit, loont zich dat en is het acceptabel.”