Liefdesverhaal van ‘De Freule’ opmaat naar ‘Romeo en Julia’

WINTERSWIJK – Naar de plek lopen waar het Steengroeve Theater optreedt is een aparte beleving, bij een productie zijn een unieke ervaring. Vier keer ‘De Freule’ vorige week, alle keren uitverkocht. Twaalfduizend bezoekers waren doorgaans stille getuigen van het intrigerende leven van Judith van Dorth, een vurige vrouw op zoek naar liefde, een activiste op zoek naar gerechtigheid, wier leven eindigde voor een vuurpeloton.

Door Josée Gruwel

Het waargebeurde verhaal van freule Judith van Dorth, die in 1747 in Warnsveld werd geboren en in 1799 in Winterswijk werd geëxecuteerd omdat ze tijdens de Franse overheersing tegen de patriotten acteerde, stond al jaren op het lijstje van Dirk Willink, initiatiefnemer en voorzitter van het Steengroeve Theater Winterswijk. “Ze is super interessant qua leven,” vertelt hij. Een productie kwam er nooit van, Willink was niet in staat de artistieke leiding, Gerben Kruisselbrink en Jasper Korving, te overtuigen. 

De Freule tot leven gewekt
Maar met de komst van Jasper Verheugd, Jan Tekstra, Chiara Re en Jos Pijnappel, een nieuw artistiek team dat voor deze negende productie aantrad, werd ‘De Freule’ voor het theater tot leven gewekt. Ruim drie jaar geleden begonnen de voorbereidingen. Wegens corona gingen de geplande voorstellingen voor 2020 en 2021 niet door. Dit jaar was die teleurstelling er niet, konden vorige week dinsdag, woensdag, vrijdag en zaterdag bezoekers, waarvan 65 procent niet uit de Achterhoek komt, weer als vanouds afdalen naar de veertig meter diepe steengroeve waar cast, artistiek team en organisatie alles in stelling brachten voor de uitvoering. Willink: “Heerlijk, zo blij mee. Het familiegevoel is weer voelbaar. Het draait hier om verbinding, al met al werken er zo’n 350 tot 400 mensen mee, waarvan vooral ook de vrijwilligers van onschatbare waarde zijn. Hiernaast worden we ook nog eens gesteund door 55 bedrijven.”

Gepassioneerd liefdesverhaal
De intro van ‘De Freule’ is kort, krachtig en met de deur in huis vallend: Judith van Dorth (Renée van Wegberg), die geblinddoekt met paard en wagen op wordt gebracht en haar ex-minnaar en advocaat wegstuurt die moeite doet haar alsnog vrij te pleiten van de op handen zijnde, in zijn ogen laffe, executie. De ongelukkige wordt voor het vuurpeloton geleid en geëxecuteerd. Hand nog uit de kist, nog een schot, en alle leven is uit haar. Er was nog een stille hoop dat haar kleding vlam zou vatten, zoals de geschiedschrijving verhaalt, maar dat bleek een stap te ver. Het publiek wordt vervolgens verrast door een in streektaal sprekende plaatsgenoot (Dinant Deunk) die de advocaat aan de tand voelt. Deze laatste zingt ‘Soms is de werkelijkheid net niet wat ’t lijkt’, een thema dat bij herhaling terugkomt. Daarna is het tijd om de liefdesgeschiedenis tussen de jonge Judith (Van Wegberg is uit de kist opgestaan) en de oudere huisvriend en advocaat Engelbert Crookceus te ontvouwen. Dat wordt integer, gepassioneerd, vrij en met charme gedaan door de twee fantastische hoofdrolspelers: Renée van Wegberg en Steyn de Leeuwe.
Gaandeweg ontpopt zich de situatie waarin Judith zich bevindt: liefdeloze en ruziemakende ouders, behorend tot de oude adel in verval, die een relatie tussen de twee geliefden verbieden. Een vluchtpoging van het stel mislukt, Judith wordt verbannen naar een vrouwenbeterhuis in Delft, waar tere zieltjes worden geknakt maar waar zij weet dat haar vuur nooit dooft. Als ze na zeven jaar terugkomt wordt ze verteerd door verdriet, want haar lief heeft niet op haar gewacht. Een intens en intiem kippenvelmoment.

Onvoldoende uit de verf
In het compacte verhaal, dat zonder pauze in zeven kwartier in rap tempo wordt opgevoerd, is het vurige liefdesverhaal met de verbanning een prachtig lopend geheel. Duidelijke opbouw in de soepel lopende, heldere, soms grappige teksten en de speelse regie met oog voor humor zijn daar debet aan. Mede daardoor kunnen de spelers ten volle en gemakkelijk floreren.
De scenes waarin de gezinssituatie met onderwerpen als armoede, schulden, verhuizing, een seksuele relatie tussen Judith en haar broer, en de dood van de ouders aan bod komen, zijn interessant, soms heftig. Maar waar het in deze context om draait: de rol van Judith na de inval van de Fransen - vier jaar voor haar terechtstelling – en haar acties tegen de patriotten, komen aan het einde onvoldoende begrijpelijk voor het publiek uit de verf. Wat is haar visie precies, wat is de diepere betekenis van haar gedrag? In de vaart waarmee ook dit slotgedeelte wordt gespeeld, zou een rustige monoloog van de activiste een verademing zijn geweest. Judith, de dan vijftigjarige vrouw. Ook het tijdsbesef valt weg. De freule, met die steeds prachtige witte kleding, blijft eruit zien als een jonge bloem. Dat neemt niet weg dat de toneelbeelden, waaronder de eindscene met alle figuranten, oogstrelend zijn.

Het draait hier om verbinding, al met al werken er zo’n 350 tot 400 mensen mee, waarvan vooral ook de vrijwilligers van onschatbare waarde zijn

Bij bijna volle maan
Op de terugweg in het donker, bij bijna volle maan uit de steengroeve naar boven lopend langs het lange lichtjeslint, komen beelden terug: de immense installatie met het ondersteunende koor en de idem orkesten als immens decorstuk, paardrijdende acteurs, koets en platte wagen, bewegende heggetjes, heen en weer gaande liefdesbrieven, lege stoelen, het innemend zingende weeshuismeisje, vuurwerk en het laatste schot. In de auto, stoffig door opwaaiende stofdeeltjes in de parkeerwei, is er bewondering, ook voor de immense en geoliede organisatie. Chapeau!

De volgende dag ontdek ik het YouTube filmpje ‘Freule van Dorth’ van Ubel Zuiderveld, waarin hij het historische verhaal vertelt en de plekken toont die Judith van Dorth - ook in Winterswijk - aandeed. “Schoenen van haar zijn bewaard gebleven in het Rijksmuseum in Amsterdam”, vertelt hij. Die opmerking sluit aan bij de tv-opnames die tijdens repetities van ‘De Freule’ zijn gemaakt voor het programma ‘Het historisch bewijs’, dat in het najaar wordt uitgezonden. Hierbij komt de vraag aan de orde of Judith’s blinddoek ook bewaard is gebleven in het Rijksmuseum.

Volgend jaar speelt het Steengroeve Theater ‘Romeo en Julia’. Dezelfde hoofdrolspelers?

Bekijk meer foto’s op www.achterhoekfoto.nl