Afbeelding

Oerend Smart | We shall overcome

Opinie

Verbeeld ik het me, of zijn mensen steeds onbuigzamer en minder bereid hun ego te ontstijgen? Gelijkgestemden trekken zich terug in hun eigen gelijk, bouwen bolwerken zonder bruggen. Het midden is weggevaagd, de verzuiling terug van weggeweest. Humor en spot(prent) doen hun werk niet meer: ze brengen niet langer lucht en relativering, maar verworden tot kruitvat - soms met fatale afloop. De ernst regeert.

Als ik me verwonder over de wereld om me heen, zoek ik vaak een gesprekspartner. Vaak een boek. Dit keer is dat ‘Borderline Times’ van de Vlaamse psychiater Dirk de Wachter. In het boek beziet hij de wereld om zich heen met de bril van een psychiater. Wat ziet hij? Een samenleving die volgens hem opvallend veel gelijkenissen vertoont met de diagnose borderline.
Laten we De Wachters diagnose als gedachte-experiment volgen. Hoezo zijn het borderline tijden waarin wij leven? Kan die diagnose licht werpen op mijn startobservatie? Maar belangrijker: kan het ons inzicht verschaffen om de situatie ten goede te keren?
Volgens de DSM - ‘het receptenboek dat wereldwijd gehanteerd wordt om het psychiatrisch lijden een naam te geven’ - lijdt iemand aan borderline als degene getuigt van minimaal vijf van de volgende symptomen: (1) extreme verlatingsangst, (2) instabiele en intense relaties waarbij zwart-wit denken overheerst, (3) instabiel zelfbeeld, (4) impulsiviteit, (5) suïcidale neigingen of automutilatie, (6) extreme stemmingswisselingen, (7) chronisch gevoel van leegte, (8) woede-uitbarstingen en (9) stress-gerelateerde paranoïde ideeën.
Je zou zeggen dat het de ultieme tijd is voor zelfverwezenlijking: bevrijd van het juk van traditie en van een toekomst die al vastligt bij geboorte (ik ben de zoon van de bakker, dus ik word later ook bakker), ligt de wereld aan onze voeten. The sky is the limit. Maar wij gedijen niet automatisch in het luchtledige. Wij hebben een stevige basis - vertrouwen, geborgenheid, veiligheid, kaders - nodig om onze vleugels te durven spreiden en gezonde relaties aan te gaan. ‘Als je niks hebt om je tegen af te zetten, kun je ook je eigen identiteit niet vormgeven.’
Het probleem van deze tijd is een gebrek aan hechting. Met alle (bovenstaande) gevolgen van dien. Angstvallig en krampachtig zoeken we naar houvast, maar daarbij kunnen we niet terugvallen op onszelf, want we misten de randvoorwaarde om dat zelf te kunnen ontwikkelen: een veilig thuisgevoel. Als surrogaat verschansen we ons in een ‘ikkige inbunkering’: we trekken een muur op rondom onszelf, ‘waarachter we al onze kwetsbaarheden verbergen, om te doen alsof we succesvol en fantastisch zijn.’
De mens heeft zin en betekenis nodig. En precies hier lopen we op stuk in onze individualistische maatschappij, waarin succes, zelfredzaamheid en autonomie centraal staan. Zin en betekenis kun je niet ontlenen aan louter jezelf, daarvoor heb je de Ander nodig. Dasein ist Mitsein.
Hoe brengen we het broodnodige ‘samenleven’ terug in onze samenleving? De Wachter pleit voor het kleine gebaar. Het kan beginnen met het lef hebben om je kwetsbaarheid te tonen, zodat de eenzame ander zichzelf in die kwetsbaarheid herkent en zichzelf sneller durft te laten zien zonder masker. Het kan beginnen met wat doen voor de ander en daar de zin van ervaren. Meer persoonlijk contact maken met elkaar. Zo bouwen we - in kwetsbare confrontatie met de ander - misschien stapje voor stapje aan een thuisgevoel, zodat we ons ‘dikke ik’ durven te overstijgen.

Sylvia Heijnen is oprichter van de Koppelkerk - vrijplaats voor kunst en cultuur in Bredevoort 

Advertenties doorgeplaatst vanuit de krant