Vereniging Het GOLS-station opgeheven
AlgemeenWINTERSWIJK - De modelbouwvereniging Het GOLS-station, die vanaf 1983 bestond, is opgeheven. De inboedel ervan is overgegaan naar de Museumwerkplaats Transit Oost.
Het GOLS-station begon in 1983 op de zolder van het ‘echte’ GOLS-station. In 2014 moest de vereniging dit pand verlaten. De zolder was al die tijd min of meer op leenbasis beschikbaar gesteld geweest. De vereniging kreeg tijdelijk een onderkomen in het vroegere busstation. In 2018 zijn de inboedel, waaronder de grote modelbaan van de Winterswijkse stations en het archief, zijn opgegaan in de ‘Museumwerkplaats’ van Transit Oost. Eind 2020 is Het GOLS-station, de spoorwegvereniging die haar onderkomen in het vroegere lokaalspoorstation van Winterswijk had, opgeheven.
Jaren 1970: Het verdwijnende kolenvervoer
Van oudsher was de belangrijkste taak van de spoorwegen in de Achterhoek het vervoer van steenkool. Dat werd snel minder nadat in 1960 aardgas was ontdekt. In de jaren tot 1980 liep het vervoer van goederen per trein snel terug. Daar kwam bij dat in de Achterhoek ook het (nooit heel omvangrijke) personenvervoer per trein minder werd. De Nederlandse Spoorwegen voerden destijds geen monumentenbeleid en veel overtollig geworden stationsgebouwen werden gesloopt. Ook station Winterswijk stond op de slooplijst, maar hier rees rond 1980 verzet tegen.
Jaren 1980: Vastleggen van de geschiedenis
Het lukte een actiegroep om het station Winterswijk te behouden. Naar aanleiding van dit succes organiseerde een werkgroep in 1982-‘83 een succesvolle tentoonstelling over dit vroegere knooppunt. Het middelpunt van deze tentoonstelling was een ongeveer op schaal gebouwde maquette van het station Winterswijk in de jaren 1920. De vroeger zo grote bedrijvigheid was bij het publiek al nauwelijks meer bekend.
De werkgroep werd in 1983 de ‘Spoorweg-interessegroep Het GOLS-station’, genoemd naar het vroegere lokaalspoorstation waar de groep zijn onderkomen had. Dit stationsgebouw stamde uit de tijd van de Geldersch-Overijsselsche Lokaal Spoorweg, afgekort GOLS. Een flinke verbouwing van deze ongebruikte zolder was nodig: de leden brachten in hun vrije tijd vloeren, wanden, isolatie van het dak en verlichting aan.
Een zeer realistische modelspoorbaan van het station Winterswijk anno 1928 werd de hoofddoelstelling van deze vereniging. Ook legde men een groot foto-archief aan.
Jaren 1990: Presentatie van de geschiedenis
Om de leden en donateurs van de voortgang op de hoogte te houden, kwam er ook viermaal per jaar een clubblad (GOLS-info). Hierin stonden artikelen over de spoorweggeschiedenis en modelbouw.
In 1989 verscheen het boek ‘Spoorwegen in Winterswijk & Omstreken’. Hiervoor had de vereniging de inhoud geleverd, Vereniging Het Museum verzorgde de uitgave. Het lijvige boek kreeg twee herdrukken en was na ruim drie jaar uitverkocht.
De uitgave van het boek leverde ook bezoekers op en besloten werd om regelmatig open te gaan. Sinds 1990 was Het GOLS-station op zaterdagen in de zomermaanden voor het publiek geopend en kreeg zo een museumfunctie.
Naast het tonen van de modelbaan van station Winterswijk was er elk jaar een thema, dat met spoorwegen of modelbouw te maken had.
Vanaf 1984: Onderhouden van externe contacten èn het clubgevoel
Al in de eerste jaren begon Het GOLS-station met excursies naar bevriende spoorweg-verenigingen, museumspoorlijnen en musea die met spoorwegen en industrie te maken hadden. Na de hereniging van Duitsland, vanaf 1990, volgden ook meerdere spoorweg-excursies naar Thüringen, westelijk Polen, de Harz, naar Berlijn en het in Polen gelegen vroegere Oost-Pruisen. In deze landstreek is, net als in Winterswijk, nog veel van de Pruisische spoorwegen te vinden.
Na 2000: Oprichting van Stichting HSA, op zoek naar een gebouw
In 2002 kwamen het dieseltreinstel de ‘Blauwe Engel’, diverse streekbussen en het archief van de vroegere Geldersche Tramwegen naar Winterswijk. Al dit materiaal kwam uit de boedel van streekvervoerbedrijf Syntus, die het weer van voorgaande vervoersmaatschappijen had verkregen. Vanwege de omvang van dit historische materiaal en omdat er nu naast modelbouw ook ‘groot materieel’ was, kwam de Stichting ‘Historisch Streekvervoer Achterhoek’ (HSA) tot stand, samengesteld uit mensen van Syntus en leden van Het GOLS-station.
Het GOLS-station bezat geen gebouwen of eigen terreinen, de vereniging leende op informele basis de zolder van het vroegere lokaalspoorstation. Daarom richtte HSA zich op een eigen gebouw, waarin al het verworven materiaal kon worden ondergebracht.
Een groot project, waarvan tevoren bekend was dat dit meerdere jaren zou gaan duren. Ook stond niet vast waar zo’n gebouw dan zou komen. Logischerwijs bood het terrein van Meerdink Bouwmaterialen de minste bezwaren: hier stond al een (open) loods en er lag nog spoor op het terrein, dat weer bruikbaar gemaakt kon worden.
Na 2010: Onzekerheid over de huisvesting
Op de modelbaan was het railplan vanaf 1992 compleet, na 9 jaar bouwtijd werden de rangeersporen gelegd en kon de verdere afwerking van het landschap beginnen. Dat werd door een klein ploegje mensen gedaan en was werk van lange adem.
Gaandeweg waren er werkgroepjes ontstaan, die ook andere modelbanen met de betrekking tot de Achterhoekse spoorwegen gingen bouwen. Dit waren het station Neede, het kruispunt Morgenzonweg, het station Lintelo en het station Miste.
Al in 2008 had de eigenaar van het vroegere lokaalstation het gebouw leeg willen hebben, maar in 2014 stopte Meerdink Bouwmaterialen als bedrijf en moest Het GOLS-station het pand definitief verlaten.
Dat leek een groot probleem wat betreft de modelbaan, deze was immers als één frame gebouwd en het leek erop dat deze voorgoed verloren zou gaan. Maar het bleek dat de immens grote tafel (15 x 3,5 m) toch wel in stukken te zagen was, en dat daarbij wissels en gebouwen ontzien werden. De stukken lieten zich als een puzzel weer aan elkaar bouwen, voorlopig in het leegstaande busstation in Winterswijk.
2016: Transit Oost
De realisatie van een nieuw HSA-gebouw was lange tijd onzeker, maar in 2015-’16 verrees er toch een grote ‘Museumwerkplaats’ over de oude opstelsporen bij het station, langs het spoor richting Arnhem. Het GOLS-station en Stichting HSA vormden nu de museumwerkplaats Transit Oost. Voor de grote modelbaan is nu genoeg plek en met foto’s, voorwerpen en films wordt de geschiedenis van de spoorwegen in en rond Winterswijk uitgelegd.
In 2018 opende Transit Oost haar deuren voor het publiek. Als geheel behelst Transit Oost nu de complete historie van het vervoer, van modelbouw en archieven, het rijden met echte bussen en de trein, tot en met de ontvangst van bezoekers, die kennis willen nemen van deze belangrijke en interessante Achterhoekse geschiedenis.
De in 1983 begonnen ‘Spoorweg-interessegroep Het GOLS-station’ is in 2020 verleden tijd geworden, ook al doordat het gebouw, waaraan de vereniging zijn naam ontleende, nu een appartementencomplex is geworden. De vereniging is opgeheven.
Transit Oost, nu één organisatie, biedt daarmee alle aspecten van geschiedenis, transport en hobby die al meer dan 30 jaar tot het erfgoed van Winterswijk behoren.
