Winterswijk onderzoekt onteigening en doorverkoop Joods vastgoed

WINTERSWIJK - De gemeente Winterswijk gaat onderzoek gaat doen naar de onteigening en doorverkoop van Joods vastgoed, waaronder de synagoge, tijdens de Tweede Wereldoorlog. De gemeente heeft tijdens de oorlog vier onteigende Joodse panden gekocht, waaronder de synagoge. De gemeente gaat de onteigening en doorverkoop van 39 Joodse woningen onderzoeken. Deze transacties staan beschreven in de Verkaufsbücher.

Dit onderzoek wordt ingesteld naar aanleiding van de uitzending Pointer, uitgezonden door de KRO/NCRV, over deze Verkaufsbücher, waarin Duitsers nauwkeurig bij hielden welk Joods vastgoed werd onteigend en wie deze panden kocht en voor hoeveel geld.
Mirjam Schwarz bracht de transacties van de gemeente aan het licht naar aanleiding van het televisieprogramma over De Vastgoedboeken. Schwarz woont in het huis naast de synagoge en doet al vele jaren onderzoek naar de geschiedenis van de lokale Joodse gemeenschap.
Op de website van Pointer is te lezen dat de vader van Mirjam zat vlak na de bevrijding in het bestuur van de Joodse gemeenschap in Winterswijk. De brieven waarin met de gemeente over de onteigening en het rechtsherstel van de synagoge wordt gesproken zijn bewaard gebleven. In de Verkaufsbücher is terug te vinden dat de gemeente Winterswijk op 19 oktober 1943 de synagoge voor vijfduizend gulden heeft gekocht. Tijdens de oorlog is het gebouw als gymlokaal en opslagruimte gebruikt. Het interieur van de synagoge is gesloopt.

Uit een briefwisselingen blijkt dat de gemeente de synagoge na de bevrijding niet zonder slag of stoot teruggeeft aan de gedecimeerd Joodse gemeenschap. De gemeente biedt aan om het pand terug te verkopen. Tot op de laatste cent wordt berekend wat het de Joodse gemeenschap moet kosten om hun rechtmatige eigendom weer in bezit te krijgen. Onderhoudskosten en de opbrengsten voor de verhuur worden allemaal meegenomen in de berekeningen. Pas in 1950 wordt de aankoop van de synagoge door de gemeente nietig verklaard.

Naast de synagoge zijn er nog drie andere transacties door de gemeente gedaan, en zijn 35 percelen door particulieren gekocht.

Al eerder deden de gemeenten Amsterdam (2016), Den Haag (2019), Rotterdam (2020), Utrecht (2020) en Eindhoven (2020) onderzoek naar hun rol bij het doorverkopen van van woningen, en mogelijke belastingen die na de bevrijding zijn geëist van de Joodse terugkeerders. Dit meldt Pointer op de hun website. Ook Eindhoven heeft dat onderzoek ingesteld na publicaties van Pointer (Pointer is een data journalistiek platform, dat de Vastgoedboeken gedigitaliseerd heeft en inzichtelijk maakte voor iedereen). Hoe lang het onderzoek in Winterswijk gaat duren, is nog niet bekend.

Op maandag 5 oktober is een tv-uitzending van De Monitor (NPO2, 22.15 uur) over de Vastgoedboeken. Via de site van Pointer is tv uitzending over de vastgoedboeken te zien. Ook is daar op een kaart te zien welke panden onteigend en verkocht zijn.