31 maart 1945: bevrijding met een dubbele betekenis

WINTERSWIJK – Op de kop af 75 jaar geleden werd Winterswijk bevrijd van de bezetter: 31 maart, onze eigen, lokale feestdag. Stichting Toen Nu Dan herdenkt dit jaar, maar ook in de komende jaren, oorlog en vrede. Winterswijker Wim Ruessink heeft kennis van en affiniteit met rituelen en draagt zijn steentje bij in het werk van Toen Nu Dan.

Door Leander Grooten

Al bijna dertig jaar is Ruessink kerkmusicus en verbonden aan de Protestantse Gemeente Winterswijk. Naast zijn werkzaamheden als cantor-organist is hij beiaardier en koordirigent en organiseert hij onder andere concerten met jonge muzikanten van het Oostenwind Collectief. Ook is hij betrokken bij vieringen waarin liturgie, muziek en rituelen centraal staan, zoals Musica Jacobi en de jaarlijkse Nacht naar Licht. Ruessink is door zijn werk nauw betrokken bij rituelen en muziek.

"Wist je dat de Tweede Wereldoorlog op een heel bijzondere dag eindigde in Winterswijk?" Ruessink begint met een opvallend feitje waarmee hij doordringt tot de kern van het christendom. Winterswijk werd bevrijd van de bezetter op de vooravond van Pasen. 31 maart 1945 viel op Stille Zaterdag. "Dat is het einde van een duistere tijd rond het sterven van Christus. Met Pasen viert de kerk dat Hij weer uit de dood herrees." En zo werd Winterswijk op 1 april 1945 wakker in een bevrijdde omgeving: de vijand was verslagen en het leven overwon de dood.

Ceremonie
Wim Ruessink hecht waarde aan traditie en rituelen. Hij ziet bij jongeren dat het besef waarom er herdacht wordt, verandert. Toen Nu Dan wil meebewegen in een nieuwe duiding en manieren van herdenken, maar de Tweede Wereldoorlog als bepalend feit behouden. Dodenherdenking, iedereen heeft er een beeld bij: klokgelui, vertraagde bewegingen, een woord, een lied en het Signaal Taptoe op trompet. En dan die twee minuten stilte waarin de vogels zijn te horen, en er massaal wordt gezwegen. Voor de één indrukwekkend, voor de ander onwennig. Na de stilte verlaat ieder de ceremonie om zijn dagelijkse gang van zaken op te pakken, er komt weer leven en beweging, alsof er niets gebeurd is. "Het ritueel van stilstaan om te gedenken is een mooi gegeven, maar kan het risico lopen een lege huls te worden."

Tante Riek
Heleen Kuipers-Rietberg was een Winterswijkse moeder die vanuit haar rotsvaste geloof een duidelijke mening had over het naziregime. Ze verafschuwde de handelswijze en besloot daar tegenin te gaan. Tante Riek, haar schuilnaam, moet haar verzet met de dood bekopen. "Onze vrijheid hebben we te danken aan de onverzettelijkheid van mensen als Tante Riek. Haar verhaal moeten we in leven houden. Opdat we niet vergeten," aldus de kerkmusicus.

Rituelen
Ruessink heeft net de voorbereidingen afgerond voor de opnamen van een kennisclip over rituelen. Deze clips zijn onderdeel van het educatieprogramma. "De komende jaren maken we bij veertien locaties die te maken hebben met het leven en verzet van Tante Riek leskisten voor de bovenbouw van het basisonderwijs. Elke lessenreeks wordt ingeleid met een kennisclip, een kort informatief filmpje, in de taal en belevingswereld van kinderen."
Naast het geven van inhoud, besteedt de stichting veel aandacht aan het verbinden van talenten en generaties. "Het is leren van elkaar, van elkaars kunde en creativiteit, maar ook van elkaars geschiedenis."
In het komende jaar geeft Ruessink op de locatie van het standbeeld van Tante Riek een concert met als hoofdthema herdenken, rituelen en hoe muziek dat kan versterken. Het concert is voor een breed publiek aantrekkelijk en toegankelijk. "Ook daar zullen diverse generaties optreden." Wanneer de uitvoering precies plaats vindt, is vooralsnog, met het oog op de coronacrisis, niet te zeggen.