Boek Jaap Wolters eerbetoon aan Jodenredders

Winterswijker wil aandacht voor grote gevaren bij het verbergen van onderduikers

WINTERSWIJK - Iedereen kent de verhalen van Anne Frank en Johanna Reiss, maar boeken over mensen die met gevaar voor eigen leven Joden verborgen hielden, zijn minder bekend. Winterswijker en oud-Enschedeër Jaap Wolters wil nu aandacht vragen voor die kant van de oorlogsgeschiedenis, met de heruitgave van het boek van zijn broer Syrt, die in Enschede een compleet Joods gezin verborgen hield. Met een extra hoofdstuk over de hele familie Wolters, die met z'n allen meer dan twintig joden uit handen van de nazi's hielden.

Jaap Wolters (95), geboren in Drenthe, kwam als kleuter naar Enschede toen zijn vader er in de textiel ging werken. Hij was nog maar veertien toen hij in 1938 al doorhad dat de nazi's niet deugden. "Op een personeelsreisje naar Duitsland van drukkerij Roelofs waar ik werkte, zag ik bij restaurants overal bordjes 'Juden nicht erwünscht!' hangen. Dat druiste in tegen alles wat ik geloofde."
Jaap woonde nog bij zijn ouders, toen broer Henk in 1943 met het voorstel kwam om twee Joden onder te brengen in het ouderlijk huis. Jaap: "Mijn broer Johan was timmerman en bouwde een ingenieuze schuilplaats op de vliering, waar je vanuit een kledingkast met twee rijen kleding in een schuilplaats kwam. Op een dag hoorden we dat er een razzia zou plaatsvinden. Om de Duitsers af te schrikken had ik een karton met grote letters "DIFTERIE" opgehangen en een oudere broer Wim ging toen in bed liggen. Moeder sprenkelde lysol door het hele huis en mijn broer moest zijn gezicht rood masseren. Ik kroop onder het bed, omdat ik anders voor de tewerkstelling in Duitsland zou worden opgepakt omdat ik nog geen 'Ausweisz' had. Uiteindelijk zijn de Duitsers ons huis gepasseerd, maar het waren zeer angstige momenten. Als ze Joden vonden, werden die zomaar op straat doodgeschoten en de bewoners werden afgevoerd naar kampen in Duitsland. "Jaap kwam toen regelmatig bij zijn broer Syrt, die met zijn vrouw Gien en drie jonge kinderen in een klein huisje de buurt woonden. Zij hadden vier Joodse onderduikers. "Ik wist dat ze er zaten, maar heb ze nooit gezien. Als daar bezoek kwam, werd er als code op de verwarming getikt en opnieuw als de kust weer veilig was."
Het was Syrt die over zijn onderduikhulp in 1995 een boek zou schrijven, toen hij al jaren in Canada woonde. In The Hidden Family Upstairs beschrijft hij de voortdurende angst en voorzichtigheid die met de Jodenhulp gepaard gingen, maar ook de praktische gevolgen. Want wat deed je als een onderduiker ziek werd of stierf? Hoe voorkwam je dat er niet te veel wasgoed aan de lijn hing, dat de buren doorkregen dat je wel erg veel boodschappen deed en dat in die gehorige huizen 's avonds veel voetstappen naar boven gingen?
Met soms slimme listen wisten Syrt en Gien wantrouwige buren om de tuin te leiden. Toen een buurtbewoonster tegen de overbuur van Syrt, mevrouw Buitenga, vertelde dat ze dacht dat er misschien Joden bij Wolters zaten, waarschuwde Buitenga hen. Gien knoopte vervolgens een praatje aan met de wantrouwige vrouw en meldde terloops dat ze zo blij waren met hun nieuwe behang en ze beslist eens moest komen kijken. Dat deed de vrouw en, terwijl de onderduikers diep verscholen zaten, constateerde ze dat het behang heel fraai was en vertelde ze Buitenga later dat ze zich zeker vergist had, want onderduikers, nee, die had ze niet gezien.
Jaap, de nog enig levende van het gezin Wolters, wist dat de familie, de broers, Joden hielpen, meer dan twintig in totaal, maar zag ze nooit. "Syrt zat ook in het verzet evenals broer Marten en Henk die eveneens Joden verborgen. Bij Henk waren de overburen Rijksduitsers en een paar huizen verderop woonde een NSB'er. Maar wonderbaarlijk genoeg hebben alle familieleden en hun onderduikers de oorlog overleefd." Henk en Syrt kregen voor hun heldenmoed de hoge Israëlische onderscheiding Yad Vashem.

Omdat Jaap de herinneringen levend wil houden, heeft hij Syrts boek vertaald en aangevuld met uitleg over het verzetswerk van zijn familie. "Want ik vind dat er meer bewustwording moet komen voor de gevaren waaraan al die gezinnen blootstonden. Toen was die hulp vanzelfsprekend en bij ons was het ook geen afgesproken gezamenlijke actie. Mijn broers en dominee Leendert Overduin klopten natuurlijk het eerst aan bij de meest vertrouwde adressen. Vanuit ons geloof moest je een mens in nood gewoon helpen."
Verborgen Families Op Zolder, telt 128 pagina's en kost 20 euro (excl. eventuele portokosten).Het boek is te koop bij Boekhandel Kramer en Bruna in Winterswijk en te bestellen bij overige boekhandels (ISBN/EAN 978-90-829851-1-5). Ook kan het besteld worden via de e-mail van Jaap Wolters: woltersj@tinet.fut.es.