Burgemeesters van Winterswijk deel 2

WINTERSWIJK – In het tweede deel van de burgemeestersserie vervolgen we het verhaal over de voogden van Winterswijk. Gerhard van Brunckhorst en Frans Moselage zijn kennelijk niet echt boeiend, want van hen heb ik niets kunnen vinden. Wel is dit de periode dat het weven op komt als thuisarbeid, zowel in het dorp als in de buurtschappen en wel op beduidend grotere schaal dan in de meeste andere plattelandsgebieden. Gerrit Kalff zal het als voogd ook niet gemakkelijk hebben gehad met Bernard van Galen, bisschop van Münster, bijgenaamd Bommen Berend, als buurman. In 1665 loopt hij met 15000 man door de Achterhoek heen om dat in het rampjaar 1672 nog eens dunnetjes over te doen.

Door Wim Aalderink

Geweld doet jonge mensen vluchten
De Achterhoek is daardoor pas 30 jaar na de Vrede van Münster vrij van oorlog en geweld! Het zal u niet verbazen dat als gevolg van al dat geweld in de 17e eeuw veel jonge mensen hun heil elders zochten en dan vooral in Amsterdam, op dat moment de snelst groeiende stad van Europa na Londen en Parijs. Everwijn Wassenbergh en zoon Jan leefden kennelijk in een tijd dat men het in Winterswijk niet zo nauw nam met het mijn en dijn. Ze worden regelmatig genoemd in de annalen van Winterswijk, maar vrijwel altijd in verband met diefstal, oplichting, beslagleggingen en vechtpartijen. Het komt mij voor dat Winterswijk vandaag de dag een oase van rust is vergeleken met het einde van de 17e eeuw.

Familie van voogden
Steven Jan van Hengel jr. wordt op 21 augustus 1732 tot voogd van Winterswijk benoemd als opvolger van zijn vader Stephan Jan van Hengel. Die wordt weer opgevolgd door zijn zoon Harmen Jan van Hengel. De reeks wordt afgesloten met diens zoon, weer een Steven Jan van Hengel. Steven Jan voerde in 1744 de eerste plaatselijke Algemene politie- en brandweerverordening in. Hiervoor had hij de bevoegdheid helemaal niet, maar de drost van Bredevoort en diens stadhouder deden, ondanks herhaald verzoek, niets. Met een bestuurlijke rel als gevolg natuurlijk. Kennelijk werd dit eigenmachtige optreden toch wel gewaardeerd gezien het feit dat in latere verordeningen delen van zijn ontwerp werden gehandhaafd. Eigenlijk zien we met de Van Hegels een soort erfopvolging in het burgemeesterschap. Dus Matthijs, mocht je nog aspiraties in de richting van het burgemeesterschap hebben, dan is er een historische grond.

Burgemeesters in de Franse tijd
De neven Willem Paschen en Hendrik Willink moeten eigenlijk samen worden vermeld. Willem Paschen was van 1795-1811 de laatste drost van Bredevoort, maar woonde in Winterswijk. In zijn woonhuis in de Meddosestraat, waar nu vioolbouwer Graauw woont, hield hij bureau voor de plaatselijke veldwachters. Hier ontving hij in 1809 Lodewijk Napoleon, toen die op zijn rondreis door de Achterhoek met koetsenpanne in Winterswijk strandde. Bij de opheffing van het Ambt Bredevoort installeerde hij in maart 1811 de maires van Aalten en Dinxperlo en nam zelf de functie van maire van Winterswijk waar. In augustus 1811 installeerde hij als opvolger zijn neef Hendrik Willink. Gezamenlijk hebben zij Winterswijk bestuurlijk door de turbulente jaren van de Bataafsche Republiek, het Koninkrijk Holland en de Franse overheersing geloodst.

Executie van de freule van Dorth
We kunnen hier de executie van de freule van Dorth niet onvermeld laten. De overheid nam in 1799 deze rigoureuze maatregel, omdat aan de Hollandse kust een grote veldslag werd geleverd met gelande Engelse en Russische troepen. Men kon een opstand of een tweede front in de Achterhoek niet gebruiken. Er ontstond een panieksituatie die leek op Dolle Dinsdag in1944. Paschen was in 1799 plaatselijk de hoogste functionaris, maar toen er een militaire rechtbank en een legeronderdeel uit Utrecht naar Winterswijk kwamen, werd de staat van beleg afgekondigd en had Paschen niets meer te vertellen. De rechtbank nam zitting in een groot herenhuis aan het Weurden, waar de freule werd gevangen gehouden op beschuldiging van het openbaar uitdragen van Oranjegezindheid. Paschen moest bij de heren achter de tafel zitten, maar kon de executie niet voorkomen. Inmiddels had Winterswijk ongeveer 6.000 inwoners. Voor de liefhebbers is er overigens bij de VVV een mooie wandelroute beschikbaar om het Winterswijk van de Franse tijd te beleven.

Windhond komt in het gemeentewapen
Willink bleef in 1813, toen Nederland weer zelfstandig was geworden en voortaan als Koninkrijk der Nederlanden bekend stond, aan als burgemeester. Hij was de man, die in 1815 aan de Gouverneur in Arnhem voorstelde om de windhond op de vlag van de Winterswijkse burgerij uit 1748 als gemeentewapen over te nemen. Onder zijn bestuur werd in 1818 het eerste gemeentehuis gebouwd. Het was tevens politiebureau en dorpsschool (alles onder één dak!) en bevond zich op de hoek van de Wooldstraat en de Wheme.