Burgemeesters van Winterswijk deel 1

WINTERSWIJK - Thijs van Beem wilde op zijn afscheidsbijeenkomst als burgemeester graag een historische schets van Winterswijk. Mij leek dit een uitgelezen kans voor een historicus van Achterhoekse bodem en ik ben dan ook enorm vereerd dat ik dit mocht doen! Hoe pak je een verhaal over de historie van Winterswijk aan in de wetenschap dat Winterswijk een lange en rijke historie heeft die je, met een beetje goede wil, kunt laten beginnen met de vorming van onze steengroeve ongeveer 280 miljoen jaar geleden? Op die manier gaan we het natuurlijk niet redden in de maximaal 20 minuten die mij was gegeven. Daarom moest ik op zoek naar een andere aanpak. Wat is er dan meer voor de hand liggend bij het afscheid van een burgemeester dan het verhaal op te hangen aan zijn voorgangers?

Door Wim Aalderink

Historische reis begint rond 1525
Burgemeester heten ze pas vanaf de Franse tijd, maar ook voordien werd er al een vergelijkbaar ambt uitgeoefend. Voogd voor de Franse tijd, Maire in de Franse tijd en pas daarna burgemeester en zo kunnen we onze historische reis beginnen rond 1525. Winterswijk had toen een kleine 3.000 inwoners. In de eerste helft van de 16e eeuw was Bernt Kettel voogd van het dorp Winterswijk. Hij had het ambt gekregen doordat hij zich op de een of andere wijze verdienstelijk had gemaakt bij hertog Karel van Gelre die sinds 1526 de heerlijkheid Bredevoort weer in bezit had. En daar viel Winterswijk onder. Maar toen in 1538 Karel stierf en Willem van Gulik hem als hertog opvolgde, waren voor onze Kettel de prettige dagen geteld. Hij wilde de vereiste eed van trouw niet zweren aan de nieuwe hertog met als gevolg dat Bernt zijn congé kreeg.

Verjaagd door soldaten
Bernt sputterde geweldig tegen en wilde zelfs eigenmachtig zijn positie handhaven, maar toen een afdeling soldaten van de hertog zijn woning omsingelde en in brand stak nam hij wijselijk de vlucht. Hij werd rond 1540 opgevolgd door Albertus ter Helle die tevens rentmeester was van Jacob ten Starte, drost van Bredevoort. Dit tweetal bestuurde de heerlijkheid met zodanig harde hand dat zelfs leegloop dreigde! Ook toen al krimp, zij het door andere oorzaken dan nu. Zijn opvolger is Rutger van Graes, niet te verwarren met zijn adellijke naamgenoot, de heer van kasteel Plekkenpol. Dit kasteel bestaat al lang niet meer, maar lag op de plek van het huidige landgoed met die naam in 't Woold. Onze Rutger is echter een bastaard uit dezelfde adellijke familie die het voogdschap kreeg toebedeeld. Te min voor echte adel, maar goed genoeg voor een bastaard kennelijk!

Tachtigjarige oorlog is een ramp voor Winterswijk
Van Gisberth van Bocxmeer en Andres Boesen is niets vermeldenswaardigs te vinden, dat geldt echter zeker niet voor de opvolger van Andres, Hendrik van Basten. Hendrik heeft het als voogd van Winterswijk bepaald niet makkelijk. Het front van de Tachtigjarige Oorlog loopt precies door de Oost-Achterhoek met als belangrijkste vestingen Bredevoort en Groenlo. Het is één van de gebieden die het langst in steeds wisselende handen is met echte veldslagen en belegeringen in 1595, 1597, 1606 en 1627 en daarmee het laatste deel dat definitief bij de Verenigde Nederlanden hoort. De verschillende bevelhebbers van de Staatse troepen die zich in de Achterhoek ophouden krijgen onvoldoende geld uit de Staatse kas en halen de rest uit o.a. Winterswijk dat op enig moment geacht wordt maandelijks 1.225 gulden bij te dragen. Dat komt overeen met € 55.000, = nu! Aangezien de burgers dat moeten opbrengen ontvluchten ze hun dorp. Veel baar geld hebben ze immers niet, ze zijn in het dorp winkelier of ambachtsman en grotendeels zelfvoorzienend door het houden van één of twee koeien, een varken voor vlees en zuivel en een moestuin voor de groente.

Rust keert terug in de zestiende eeuw
Tegelijkertijd doet ook de reformatie in Winterswijk haar intrede, iets dat pastoor Rauwerts wel bevalt. Hij heeft zich onmogelijk gemaakt bij zijn dan nog katholieke parochianen door openlijk samen te leven met zijn huishoudster en bij haar twee dochters te verwekken. Hij bekeert zich en denkt dan als dominee door te kunnen gaan. In eerste instantie lukt dit prima, maar als de classis in Zutphen er achter komt dat Rauwerts een geheel eigen liturgie uitdraagt, een creatieve mengeling van de katholieke mis en de hervormde dienst, volgt ontslag in 1616. Pas als Jacob Vockinck wordt geïnstalleerd als voogd van Winterswijk keert de rust weer een beetje terug in Winterswijk.